Từ những ý thức…
Thích Phổ Huân
Khi còn trong bụng mẹ, chờ
đợi được sinh ra con người đã phải quờ quạng tự muốn giải thoát khỏi tù
túng tối tăm này. Và rồi khi chào đời, con người lại tiếp tục quờ quạng
muốn giải thoát những trói buộc phiền lụy cuộc đời. Như thế đó, cả hai
hoàn cảnh trước khi được sanh ra, sau khi có mặt, con người đều nằm
trong vòng cương tỏa mất tự tại an lạc.
Khi còn là một đứa bé thì
vòng trói buộc tối tăm chỉ có một lực tác động vừa phải, có thể dễ nguôi
ngoai, nhưng khi đã trưởng thành, cường lực của sự trói buộc do hoàn
cảnh tác động vào tâm trở nên kiên cố, khó mà cưỡng lại. Lực tác động
này lặng lẽ ngấm ngầm trong tư tưởng, càng lúc càng thâm sâu, tinh tế
như những rễ cây bám vào đất lan tỏa bủa vây cố giữ thân cây được vững
vàng kiên cố. Dòng tư tưởng do đây sinh ra nhiều sai biệt, tạo nên vô số
ý thức, rồi phát sinh, thể hiện qua ngôn ngữ hành động…
Cuộc sống xã hội, nhân sinh,
triết lý đều huân tập, khởi phát từ nhiều ý thức kiên cố này. Có những ý
thức xây dựng phát huy chân thiện, và cũng không tránh khỏi những ý thức
lệch lạc sai trái dẫn đến phá hủy chân giá trị đời sống. Dòng tư tưởng
chánh tà, chân ngụy đó cứ mãi luân lưu như dòng nước chảy xiết, từ hàng
hàng thế kỷ, từ lúc khởi nguyên của loài người cho đến thời đại ngày
nay, và chắc chắn sẽ tiếp tục, tiếp tục mãi.
Thành thật nhìn nhận như vậy,
có phải tư tưởng bi quan? Lạc quan hay bi quan chỉ là những ngôn từ nhận
dịnh, thẩm xét đánh giá một hoàn cảnh hay một thái độ của con người;
nhưng trong hoàn cảnh đó, con người đó, đã đưa ra chân tướng giá trị
đích thực cụ thể, thì vậy không cần phải cho là bi quan hay lạc quan.
Một cuộc sống đẹp, một con
người nhân đức, tự điều đó, hình ảnh đó nói lên diễn lên chân giá trị.
Một điều không hay, một con người sai trái cũng tự giá trị và kết quả
nói lên viễn ảnh đó. Người xưa cho rằng hãy tự nhìn nhận những gì chính
mình hành động, suy xét, những gì đang diễn tiến trong dòng sống liên
quan đến môi trường chung quanh…
Sự thành thật nhìn nhận suy
xét, đưa người đến gần hơn trong cái nhìn khách quan dung dị.
Con người chúng ta ngày nay
cũng đã lãnh hội, thẩm thấu những kiến thức triết học xa xưa; lại có thể
dung hòa, hóa giải để an lập vào hoàn cảnh hiện tại một cách tương đối
thật đẹp. Dù vậy vẫn phải đối đầu với nhiều khủng hoảng trong đời sống,
về vấn đề an lạc tinh thần. Việc không an lạc tinh thần, cho thấy những
gì con người ngày nay hiểu biết về thời xưa, chỉ là hiểu biết theo lý
giải phân tích phạm trù triết học, mà không phải hiểu theo việc tri
hành thực tại. Tuy nhiên điều này còn nhiều yếu tố cho nguyên nhân đó.
Nền khoa học vật chất ngày
càng phát triển, cũng có thể là một yếu tố chính, đã làm con người chạy
theo quên mất khoa học tâm linh; cũng biết rằng khoa học vật chất sẽ
không bao giờ kết thúc một khi có người chẳng bao giờ dừng nghỉ.
Chung quy lại, tất cả chỉ
trở về với chính con người; chính con người là nguyên nhân, kết quả, dẫn
đến hoàn cảnh xấu đẹp. Nhấn mạnh đến danh từ con người, là nói lên một
sự phân biệt với thứ loại khác, như là loài vật; và như vậy nghĩa của
hai chữ “con người” ở đây phải là một cộng đồng nhân loại.
Có thể hiểu thêm rằng trong
việc kiến thiết thăng hoa đời sống, không thể riêng rẻ cá nhân nào làm
nên được, mà phải tương quan tương hợp. Kẻ này là ân nhân của ta, kẻ kia
lại có người khác là ân nhân; cũng như mỗi người đều là ân nhân trên
phương diện góp phần có mặt trong một cộng đồng liên hệ, tạo lập một xã
hội đất nước.
Nhìn nhận như vậy con người
sẽ thấy có sự hòa hợp, hài hòa liên hệ với nhau để tạo nên sự gần gũi
mật thiết giữa người với người, giữa cá nhân với đoàn thể, giữa cộng
đồng với nhân loại. Và như thế chính mỗi cá nhân sẽ dễ hòa nhập, mà tự
xem nhẹ bản ngã của mình. Đây là một bước vững chắc tiến đến việc xây
dựng hạnh phúc căn bản đầu tiên, cho bản thân, rồi tiếp theo bằng thái
độ cởi mở hơn, sẽ hài hòa ảnh hưởng đến xã hội, quốc gia thế giới.
Trong quyển “Phương tiện
thiện xảo” Ngài Tarthang Tulku đã nêu lên tính cách hài hòa quan trọng
của một cá nhân, liên hệ đến đời sống trong gia đình, xã hội, mà đó là
cách đẹp nhất không thể không thực hành theo “Sống trong mối liên hệ
hòa thuận với thế giới làm tăng cường sự khai triển tri thức và tính
sáng tạo trong đời sống mình và trong đời sống của những kẻ ở bên cạnh
mình. Nhu cầu để giữ gìn cái hình ảnh của mình về mình biến mất đi, vì
kẻ khác đánh giá mình đúng mức như thực mình là ai thực thụ, và về phần
chúng ta thì chúng ta cũng đánh giá đúng mức giá trị của những con người
sống chung quanh mình. Học hỏi cách truyền thông diễn đạt đúng đắn mang
đến mọi sự an bình thanh thản và niềm vui sâu đậm vào đời sống mình. Mối
tương quan liên hệ của ta với những người cộng tác, với gia đình với bạn
bè trở nên ấm cúng và lâu bền, vì những mối liên hệ ấy đã được đặt nền
tảng trong sự thực và lòng chăm sóc ưu ái tận tụy thiết tha”
(1) .
Thật vậy chính điều này đã
thăng hoa cách sống trong gia đình, đoàn thể, xã hội, quốc gia, nhân
loại. Ngược lại, con người sẽ mãi hoài công xây dựng rồi phá hủy, phá
hủy rồi xây dựng, và chẳng bao giờ kiến tạo được hoàn cảnh như con người
mong muốn. Triết gia Ấn Độ Krishnamurti đã nhận định sự quan trọng về
cái “ta” đối với sụ hài hòa trong môi trường sống “chúng ta không bao
giờ thấy rằng chúng ta là toàn thể hoàn cảnh bởi vì có nhiều thực thể
trong chúng ta, tất cả đều xoay quanh cái “ta” cái ngã. Bản ngã làm nên
những thực thể mà trong nhiều hình thức khác nhau nó chỉ là những vọng
dục. Từ những vọng dục kết hợp này nối lên cái hình ảnh trung tâm, nhà
tư tưởng, ý chí của cái “ta” và cái “của mình” và như vậy sự phân ly đã
thiết lập giữa bản ngã và cái phi ngã, giữa cái “ta” và hoàn cảnh hay xã
hội. Sự ly cách này là bắt đầu của chấp tranh, bên trong và bên ngoài”
(2)
Thế thì chỉ có tư tưởng cởi
mở, hòa nhập và thành thật mới giúp con người thoát khỏi cái quờ quàng
trong bóng “tối” của dòng đời; và như vậy bưới đi tới của con người mới
sáng suốt vững chãi.
Thích Phổ Huân.
20/06/1999
-----
(1)
Phương tiện thiện xảo - Phạm Công Thiện dịch. Tr 202 – Nxb Thanh
Văn
(2)
Giáo dục và ýnghĩa cuộc sống – Hoài Khanh dịch. Tr 72 – Nxb Sống
mới.
