Chùa-Một-Cột qua lăng-kính Việt Dịch
Nguyên-Thái Nguyễn Văn-Thắng
Từ cuối
năm 1995, sau khi đã thấy rõ 36 quân của Trò Khép-Mở KIANO Close-Open Game
[một trò-chơi kết-tinh giữa Văn-hóa truyền-thống của Việt-Nam (mà hình ảnh
mâm Bánh-Dầy và Đồng Bánh-Chưng lớn buộc bằng 4 lạt, từ thời Tổ Hùng-Vương
truyền ngôi cho con-thứ Lang-Liêu, là chính) và luật đối-xứng quân-bình
của thiên-nhiên (mọi sinh-vật đều có trục đối-xứng quân-bình tự-thân để dễ
tồn-tại)] là 64 tượng-quẻ của Việt Dịch, tôi nhận ra những di-tích của
Văn-Minh Việt-Nam (như Gậy-Thần 9 đốt, Thành Cổ-Loa, Chùa-Một-Cột...)
xuất-phát từ Việt Dịch (1). Thí-dụ như quẻ Sơn-Lôi-Di là hình ảnh
chiếc-thuyền-con hay cái-võng mà Đại-Đế Quang-Trung đã ra lệnh cho quân sĩ
xử-dụng trong cuộc hành-quân thần-tốc ra Thăng-Long đánh đuổi quân Thanh
vào năm Kỷ-Dậu 1789. Quẻ Hỏa-Thiên-Đại-Hữu là hình Thập-Tự-giá của
Thiên-Chúa-Giáo... Và quẻ Sơn-Thiên-Đại-Súc thì rõ-ràng là hình-ảnh
Chùa-Một-Cột, một kỳ-quan của Việt-Nam.
Tôi cho rằng người nghĩ ra và
cho xây-dựng Chùa-Một-Cột là một nhà Việt-Dịch, hoặc nếu là một Thiền-Sư
thì ít ra vị này cũng làu thông Tam-giáo và Việt-Dịch. Vào tháng 10 năm
1990, trong khi giảng về chữ "Tâm", nhân dịp Thiền-Sư Thích-Thanh-Từ dẫn
một phái-oàn Tăng Ni và Cư-Sĩ Phật-Tử ghé thăm Hà-Nội, Hòa-Thượng Pháp-Chủ
Phật-Giáo Việt-Nam Thích-Đức-Nhuận có nói:"Cái Thái-Cực trong Dịch chính
là Chân-Tâm trong Phật-Học vậy". Suy-xét về tượng-quẻ của Việt-Dịch và
hình ảnh thực-tế, ta thấy có sự đồng-nhất:
Tượng-quẻ Sơn-Thiên-Đại-Súc
Hình vẽ đơn-giản & theo Việt-Dịch Chùa-Một-Cột
O
0 0
0 0
O
O
O |
.
. .
. .
.
.
. |
Trước đây, qua cuốn Việt-Nam
Văn-học Toàn-thư (3) và gần đây là "Tập Kỷ-Yếu về Hòa-Thượng Pháp-Chủ" (4)
có nói đến Sự-tích Chùa-Một-Cột, nhất là trên tấm bia tại chùa Long-Đọi
(Nam-Hà Bắc-phần Việt-Nam). Hai tài-liệu cho chúng ta thấy Chùa-Một-Cột có
tên chữ là Chùa Diên-Hựu: Vào thời thịnh-đạt của Phật-Giáo (hay nói đúng
hơn, Việt dung Tam-giáo), năm 1049, một hôm vua Lý-Thái-Tôn nằm mộng thấy
Phật-Bà-Quàn-Âm hiện ra, đưa nhà vua đến một tòa sen rạng-ngời ánh-sáng.
Sau khi tỉnh dậy, Vua thuật lại câu chuyện cho triều-thần cùng nghe.
Thiền-Tăng Thuyền-Lão, vị Sư đã hướng-dẫn nhà vua trên đường đạo-hạnh, bàn
cùng Vua nên dựng một ngôi chùa để kỷ-niệm và nhớ ơn Đức Quán-Âm. Chùa
được xây giữa hồ Linh-Chiếu, trong vườn Tây-Cấm gần Kinh-đô Thăng-Long. Về
chi-tiết, Chùa Diên-Hựu được dựng trên một cây cột lớn độc nhất, đỉnh cột
là một bông sen nghìn cánh, trên bông sen đặt một tòa nhà đỏ-tía và trong
nhà có tượng-Phật-mình-vàng. Kiến-trúc ngôi Chùa đặc-biệt này theo
nghệ-thuật Đại-La thời Nhà Lý. Bông sen nghìn cánh tượng trưng cho trí-tuệ
viên-mãn:
Trong đầm gì đẹp bằng sen,
Lá xanh bông trắng lại chen nhụy vàng.
Nhụy vàng bông trắng lá xanh,
Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn. (ca-dao)
Chùa-Một-Cột hàm-chứa ước-vọng
của người Việt, đã đồng-nhất Đức-Phật, hiện-thân của trí-tuệ vô-biên với
nguồn sinh-lực vĩnh-cửu của Đất-Trời. Nguồn sinh-lực này chảy qua cột đá,
truyền xuống Đất và Nước để bừng trở lên một cuộc sống hạnh-phúc cho
thế-gian. Ý-thức nọ và biểu-tượng kia đã đủ là một thách-thức hào-hùng đủ
trấn-áp và làm triệt-tiêu ảnh-hưởng và vết-tích Cột-Đồng-Mã-Viện của
thực-dân Hán ngày trước và máy-chém của thực-dân trắng sau này:
“Đồng Trung-Hoa đến mang làm cột,
Máy Pháp-Lan sang để chém người”
(Lý-Đông-A/ Đ.T.N.)
Chùa-Một-Cột cũng như "Nhà
Việt-Nam ở trên Trời" không khác gì ý-nghĩa câu:
"Tuyệt nhiên định phận tại thiên-thư"
(Lý-Thường-Kiệt)
hoàn-toàn phù-hợp với giai-đoạn
đầu của thời-kỳ khẳng-định nền Độc-Lập Dân-Tộc. Hiện nay ngôi Chùa-Một-Cột
vẫn còn tồn-tại trên đất Thăng-Long, Việt-Nam. Và một ngôi Chùa-Một-Cột
khác cũng đã được Hòa-Thượng Thích-Trí-Dũng tôn-tạo tại Thủ-Đức, miền Nam
Việt-Nam từ năm 1958 với tên chữ là Nam-Thiên-Nhất-Trụ.
Về phương-diện Lý-Dịch, tượng
Sơn-Thiên Đại-Súc trong Việt-Dịch là "núi ở trên Trời" như có ý nhắn-nhủ
kẻ thù phương Bắc rằng "Các người không thể tiêu-diệt được Dân-Tộc ta đâu,
Trời đã định vậy, Trời nâng-đỡ chúng tao!”. Riêng hai chữ "Diên-Hựu" đã
đầy đủ ý-nghĩa của sự "hiện-hữu lâu dài"; nay qua Việt-Dịch, ta còn thấy
có thêm ý-nghĩa "chất-chứa đại-thể cao-cả” của tượng-quẻ Đại-Súc nữa, thật
là dịêu-kỳ. Các vị Thiền-gia Đạo cao Đức trọng, làu thông Phật và Dịch,
luôn có tấm lòng Đại-Bi lo cho sự tồn-vong của Dân-Tộc, một nền Độc-lập và
cường-thịnh cho Dân Nước qua những biểu-tượng:
- Độc-lập (một cột).
- Diên-Hựu (hiện-hữu lâu bền)
- Đại-Súc (chất chứa những điều cao-cả, thịnh-vượng)
- Đạo-hạnh (như hoa-sen trong đầm bùn, như nhà trên Trời, không
ô-trọc, cao-cả)
đầy-đủ Chân – Thiện – Mỹ vậy.
Chùa Một-Cột Diên-Hựu, qua
lăng-kính Việt-Dịch, như một nhắn gửi, khuyên răn những kẻ theo
khuynh-hướng độc-tôn cần biết hối-cải, lo cho đại bộ-phận Dân-Tộc:
Không chỉ độc-lập xuông (thực
sự hay chỉ là chiêu-bài?) mà còn phải gồm cả thịnh-vượng cho toàn-dân!
Biểu-tượng Chùa-Một-Cột, vượt
thời-gian và không-gian, vẫn mãi mãi là hình-ảnh hào-hùng, một ước-vọng
chính-đáng của Dân-Tộc Việt-Nam.
Nguyên-Thái Nguyễn Văn-Thắng
Chú-thích:
-
Xem ‘Văn-Minh
Chế-tác của Nòi Việt’, sẽ công-bố, của cùng tác-giả.
-
Tạp-chí Nguồn-Đạo,
chùa Giác-Hoàng phát-hành 1994.
-
của
Hoàng-Trọng-Miên, xuất-bản 1976 Hoa-Kỳ.
-
Bài "Đôi lần
yết-kiến Đức Pháp-Chủ” của G.S. Trần Lâm Biền, trang 126.
Phụ chú:
-
Dường như tại Thành
Lục-Niên ở Thanh-Hóa, dưới thời Vạn-Thắng-Vương Đinh-Tiên-Hoàng cũng có
di-tích một Chùa-Một-Cột.
-
Thành Đại-La cũng
được xây-dựng vào thời Nhà Lý (1009-1225), tiều Lý-Thái-Tổ; khi dời Đô
đến, vì thấy Rồng xuất-hiện, Vua mới đổi tên là Thăng-Long-Thành. Thành
này có kiến-trúc phối-trí theo hình 8 quái (Văn-Minh Việt-Nam /
Lê-Văn-Siêu). Xin đề-cập vào một dịp khác.
-
Tại Thủ-Đức, gần
Sài-Gòn, Chùa "Nam-Thiên-Nhất-Trụ" cũng còn được gọi là Chùa Diên-Hựu
II. Bề cao xử-dụng trong lòng Chùa cao hơn Chùa chính ở Hà-Nội một chút
nên việc đi đứng trong Chùa tương-đối thoải-mái hơn. Chùa do Hòa-Thượng
Thích-Trí-Dũng tôn-tạo vào năm 1958. Khuôn viên Chùa có nhiều công-trình
phụ, gồm cảtượng Phật lộ-thiên, tháp ‘Báo-Ân’, Nhà Tổ, v.v... Chùa vẫn
có tượng-quẻ Đại-Súc và bao-hàm ý-nghĩa Độc-lập Tự-chủ và phồn-vinh cho
Dân-Tộc. Được biết, trong tương-lai, Thượng-Tọa Thích-Thanh-Ngọc sẽ là
người kế-thừa Trụ-trì Thắng-tích Nam-Thiên-Nhất-Trụ này.
---o0o---
Source: www.mevietnam.org
Trình bày : Nhị Tường
Cập nhật : 01-11-2004