Nhắc đến Hóc Môn - Bà Ðiểm, người ta dễ nhớ
đến cái tên Mười tám thôn vườn trầu. Dễ mấy ai biết,
nơi đây còn là xuất xứ của nghề trồng lài, điểm cung
cấp hương liệu ướp trà gần như cho cả miền Nam.
NHỮNG NHÁNH LÀI ÐẦU TIÊN
VỀ
HÓC MÔN
... Ở An Phú
Ðông (Hóc Môn), người ta gọi ông Huỳnh Văn Ðặng (Ba
Ðặng) là ông tổ trồng lài. Ông năm nay đã 78 tuổi và đã
gần 70 năm trong nghề trồng lài. Câu chuyện về nguồn gốc
cây lài ở Hóc Môn theo vào tâm trí tôi cùng với hương
lài thắm đượm trong vị trà ngọt, giữa những ngày thu
hoạch lài đang rộ của năm 2001.
Niềm đam mê lài của ông bắt đầu từ những năm
1938-1939. Trong một dịp rất tình cờ, những khóm lài giống
đầu tiên lọt vào tay ông từ một người bà con làm thuê
cho chủ vườn hoa Gò Vấp. Ôạng mang về Hóc Môn ươm được
30 cây. Lài gặp đất tốt, phát triển nhanh, vài tháng sau ra
hoa, thơm vô cùng.
Lúc đó, ông chỉ nghĩ trồng chơi, ngờ đâu có người
biết lại hỏi mua 20 cây, trả mỗi cây một “cắc” (một
cắc thời đó mua được 5 tô mì bây giờ, ông cụ giải
thích). Biết người ta cần lài để nhân giống, trồng hái
hoa bán cho các tiệm trà, ông nhân giống thành 300 cây nữa.
Ðược hơn năm, lài ra bụi, ra hoa. Ngày nào ông cũng
hái bán cho tiệm trà Hiệp Mậu gần chợ Xóm Củi. Mà ngày
đó, ra Chợ Lớn khó lắm, chỉ có đường đi bằng xe lửa,
cách một hai tiếng có một chuyến. Những ngày Nhật ném bom,
xe lửa không hoạt động, ông cũng vẫn một mình đi bộ mang
lài bán.
Thấy ông làm được, cả gia đình làm theo. Thậm
chí có ông người Tàu ở Chợ Lớn tên là Tàu Hủ cũng đến
tìm ông Ba Ðặng mua giống để trồng... Cứ thế lâu dần,
cả một làng An Phú Ðông, lan sang đến Thạnh Lộc, Thạnh
Xuân thành những làng hoa lài.
MẢNH ÐẤT LÀNH
CHO
HOA LÀI NỞ
“Ðất xứ
này thích hợp với cây lài”, ngồi bên ly trà thơm ngát hương
lài, cụ Ba Ðặng tự hào: “Lài ra bông, trắng và thơm ngát.
Ðành rằng ở Bến Tre, Long An, hoặc gần như Bình Dương,
Củ Chi cũng có trồng, nhưng bông không thể tốt và thơm được
như bông ở đây. Năm trước, có một phái đoàn người Pháp
qua nghiên cứu về lài. Ðến đây, họ cũng mê nhất loại
lài này, bởi hương thơm của nó. Mình ở đây chỉ biết
cân ký hoa lài, chứ nghe nói bên Pháp, một ký lài chiết
xuất được 10cc tinh dầu, giá trị thị trường là hơn 200
USD”.
Thật vậy, loại đất pha sét đen ở Hóc Môn (nay
là quận 12) đã thành nơi trú chân lý tưởng cho cây lài.
Lài mọc dễ dàng đến nỗi, lúc nó được giá, nhà nào cũng
trồng. Khi mất giá, người ta lại bỏ đi.
Trồng lài mau thu hoạch. Nếu cây trà phải ba năm
mới bắt đầu thu hoạch thì trồng lài chỉ sáu tháng đã
có huê lợi. Và cứ thế, một năm 365 ngày, chỉ trừ ba ngày
Tết là nghỉ, ngày nào chủ nhân của vườn lài cũng được
gặt hái thành quả của mình. Lài trổ hoa mỗi ngày mà! Khi
lài đã ra bụi không cần phải chăm sóc
nhiều nữa. Chỉ khi nắng lắm mới cần tưới, một
ngày sáng chiều hai lần là đủ. Như lời của cụ Ba Ðặng:
“Nghề trồng lài, nói cực thì cũng chẳng cực... chỉ
phải cái dãi nắng dầm mưa. Nắng mưa gì cũng phải hái lài,
sợ bông nở. Khi lài còn nhỏ, chăm sóc như con mọn. Còn khi
lài lớn, đâu cần chăm nhiều. Cây lài sống tới 20 năm,
chỉ trừ khi bị úng lâu ngày lắm mới thối rễ mà chết”.
Lài ra bông quanh năm, nhưng rộ nhất là mùa nắng
nóng, đó là đặc tính của cây lài. Cây lài không chịu được
lạnh, chỉ ưa nóng. Vì vậy, Ðà Lạt, Lâm Ðồng tuy trồng
trà rất tốt, nhưng lại không thể trồng lài. Cây lài
trồng ở Ðà Lạt lên xanh tốt nhưng quanh năm xanh rì, thỉnh
thoảng mới điểm được vài nụ. Gần như toàn bộ trà Lâm
Ðồng cùng ướp bằng nụ lài của Hóc Môn.
NHỮNG NGƯỜI
LÀM
HƯƠNG CHO LÀI
Hình như cứ nói đến hoa là có bóng dáng phụ nữ.
Trồng lài cũng là công việc của phụ nữ. Công cán hái lài
ở xã An Phú Ðông, Thạnh Lộc, Thạnh Xuân hiếm khi gặp
một người đàn ông trong vườn lài. Chỉ thấy những chiếc
nón lá, áo sơ mi dài tay che nắng, và những ngón tay thoăn
thoắt hái nụ hoa lài.
Công cụ lao động cũng thật đơn giản, chỉ cần
một cái giỏ đeo ngang hông đựng nụ vừa hái. Người giỏi,
một ngày hái 7,8 ký. Có người là chủ nhân của vườn, có
người rảnh việc nhà, đi làm thêm. “Một ký lài hái được,
nhà vườn trả công em năm ngàn”. Một cô gái cho biết.
Sáng sớm mà chị Diệp Thị Huệ, một người
trồng lài nổi tiếng trong xã đã lui cui trong vườn ươm
của mình. Chị vừa trồng lài vừa chiết cây con bán, lại
vừa thương lái mua bán với các tiệm trà ở Chợ Lớn, các
công ty chế biến trà. Căn nhà khang trang nằm giữa vườn
lài rộng lớn. Chị đang cho đất vào các túi ni lông con,
chuẩn bị ươm giống. Chị tận tình kể từng công đoạn
ươm lài: nào là trộn đất, phân, trấu để vô bịch, cắt
các “con lươn” (nhánh nhỏ) găm bịch ươm cây ra sao...
Ðể một tháng rưỡi trong mát, thêm tháng rưỡi ra ngoài
trời cho cây con cứng cáp, tổng cộng ba tháng. Sau đó bán
lại cho các nhà vườn. Nhà vườn mang về “bấu lỗ”(đào
rác hố) xé bịch trồng lài xuống đất v.v...
“Một cây con bán một nghìn đồng. Năm rồi lài
được giá. Lúc thời điểm cao, trước Tết, lài lên tới 60
ngàn đồng một ký. Sau Tết, mọi năm chỉ còn mười, mười
mấy ngàn mà năm nay vẫn được tới bốn chục... Vì thế,
dân ở đây rủ nhau trồng lài đại trà. Những nhà trồng
lài lâu năm ở đây vừa rồi bán hàng triệu cây con”.
Năm nay chị
Huệ đã 44 tuổi, 44 năm sống với cây lài. Khi sinh ra, nhà
chị đã có nghề trồng lài gia truyền. Mỗi năm, thu nhập
của gia đình chị nhờ cây lài lên đến 100 triệu đồng.
MANG HƯƠNG CHO
ÐỜI
Ði khắp xã,
những gia đình trồng lài lâu năm đều là những nhà khá
giả: nhà tường khang trang, rộng rãi, tiện nghi đầy đủ.
Có nhà còn có xe hơi đời mới. Một ông cụ trồng lài
ngồi nghe chuyện bên bàn trà cũng trầm ngâm nhớ đến thuở
vàng son của lài: “Có một thời, giá lài đắt như vàng.
Nhà vườn hái lài đếm nụ để bán. Vào thời điểm đó (khoảng
năm 1982,1983) vàng bốn ngàn đồng một chỉ mà lài là ba
ngàn một ký. Những nhà vườn có nghề lâu năm như bà Bích,
Tám Cu, Chín Chè, Năm Lý... nhờ đó mà phát luôn.
Chị Huệ tâm
sự: “Bông lài chỉ dùng trong công nghiệp ướp trà. Lài
lại ra bông nhiều, trái mùa với trà. Mùa lạnh là khi trà
trổ lá non, thu hoạch, khi ấy lại hiếm bông. Mùa nóng, lài
ra bông nhiều, một ngày ở vùng này thu hoạch tới 400-500kg
bông lài..., nhưng trà
lại khô cây. Vì sự tỉ lệ nghịch ấy nên giá lài cứ
trồi sụt thất thường. Vào thời điểm này trong năm, của
ta đã bắt đầu xuất khẩu nhiều. Nhờ đó mà lài cũng được
lên giá theo.
ÐỂ LÀI HÓC MÔN
TỎA
HƯƠNG ÐI XA
Suốt một đời
sống với cây lài, vui buồn, thương yêu cây lài, điều đau
đáu nhất của cụ Ba Ðặng là ở nước mình chưa chiết
xuất được tinh dầu lài.
Năm 1995, nghe
nói dưới Cửu Long có phương pháp lấy tinh dầu lài, ông
lặn lội xuống tận nơi thử, nhưng không được. Ôạng mang
xuống 25 ký chiết được có một phần tinh dầu. Hiện giờ
chỉ có Pháp là làm được...
Những buổi chiều, những đêm trăng, các cặp tình
nhân thường đưa nhau tới đây, tình tự bên các vườn lài,
vườn ngâu. Những cuộc tình mang theo vào ký ức mùi hương
ngâu, hương lài. Và vì vậy, biết bao cặp đã gọi làng
thành cái tên “làng Hương”. Thơm quá, mùi thơm nhè nhẹ
cứ dìu dịu trong gió. Ði đến đâu, ngoài đường hay trong
nhà cũng thoang thoảng hương thơm. Mùi hương thật quyến rũ...
