Mỗi mùa Vu Lan về, chúng ta thường
nghĩ đến Mục Liên Thanh Đề, người mẹ nghiệp chướng nặng nề
của ngài Mục Kiền Liên và thương hại cho bà đã bị đọa vào địa
ngục, khi vừa đưa bát cơm vào miệng thì cơm đã hóa thành than
hồng cháy đỏ, bụng đói mà không sao ăn được v.v... Câu chuyện
xưa còn đó, nhưng có một điều chúng ta có quên không ?- Đó là :
địa ngục ấy vẫn hiện tiền trên thế gian này, trong cõi đời này.
Nhiều người trong chúng ta cũng đã từng trải qua thảm cảnh ấy :
bưng chén cơm ngon lành lên ăn, nhưng ăn không vô vì lửa thù hận,
lửa đố kỵ, lửa nghi kỵ, lửa ghen ghét v.v... đang bừng cháy trong
tâm, phải không bạn ? Đó chính là địa ngục trong tâm thức của
mỗi người chúng ta. Nhân mùa Vu Lan năm nay, chúng ta thử tìm hiểu
về địa ngục ấy.
Chúng ta thường nghe nói : "khi tham sân và chấp
thủ nổi dậy thì trăm ngàn cửa địa ngục mở ra trước mắt"
hay "một niệm sân nổi lên, đốt cháy cả rừng công đức".
Như vậy câu hỏi : "địa ngục có hay không ? Nếu có thì cảnh
giới ấy ở đâu ?" rõ ràng đã được trả lời rồi, phải
không bạn ?
Địa ngục là nơi thọ nghiệp của những chúng sanh tạo
nhân tham lam, sân hận và si mê. Có người bị ba thứ độc dược
này khống chế và sai sử, luôn sống trong những toan tính, những âm
mưu thâm độc để hại người rồi để lo sợ bị người hại và
từ đó ăn không ngon, ngủ không yên, sống trong ác mộng ; cuộc
đời bỗng dưng thành địa ngục, triền miên đau khổ phiền não, đó
cũng là nguyên nhân của luân hồi trong 3 đường ác. Nói là ba
thứ độc nhưng nguyên nhân cũng là thứ độc tưởng như
"thường tình" nhất, đó là THAM - đầu mối của mọi lỗi
lầm đáng tiếc. Thật vậy, con người khi tham mà không được toại
nguyện thì hay nổi sân và khi tham, sân đã chế ngự tâm ta thì ta
không còn kiểm soát được lời nói, ý nghĩ và việc làm nữa,
tâm trở nên bất an, náo động và hỗn loạn (biểu hiện của SI),
nói những lời không nên nói, làm những việc không đáng làm,
tư tưởng xấu xa đen tối, nói cách khác, ta đang ở trong cảnh giới
địa ngục vậy.
Tại sao Tham ? Làm sao để chế ngự Tham, Sân, Si ? - Tham
là vì quá ích kỷ, chỉ biết thương mình, chỉ nghĩ tới mình, cái gì
cũng Tôi và của tôi. Bao nhiêu công sức, trí
óc đều tập trung lo cho cái TÔI và cái CỦA TÔI
: tôi phải giàu, tôi phải giỏi, con tôi phải hạnh phúc v.v... Suy cho
cùng, ngay cả tình mẫu tử có khi cũng chỉ là một dạng đặc biệt
của lòng tham, nói theo danh từ Phật học là do "chấp ngã"
(chấp là có một cái TÔI). Thật vậy, đã có những bà
mẹ thương yêu con mình đến nỗi phải giết con của người khác để
cướp ngôi vua ; có những bà mẹ hành hạ con người khác không
chút thương xót để phục vụ cho con mình tối đa ; có những bà mẹ
thương con bằng cách ép buộc nó đi theo con đường mình chọn, bất
chấp nguyện vọng, chí hướng, tâm tư, tình cảm của con, v.v...
Sự bành trướng của cái TÔI là cái
của TÔI. Nhân danh quê hương tôi, gia đình
tôi, đất nước tôi, đảng phái tôi, v.v...
người ta đã gây ra biết bao nhiêu là lỗi lầm, tội ác ? Thật
vậy, Tham Sân Si quả đã xâm chiếm hành tinh chúng ta : tham tiền, tham
địa vị, danh vọng, tham mở rộng thị trường, phát triển quân sự,
bành trướng thế lực chính trị, v.v... Chúng ta sẽ không ngạc nhiên
khi một ngày nào đó thế giới này bốc lửa, nếu chúng ta cứ
để cho Tham, Sân, Si cháy bùng hay cháy ngầm trong lòng mỗi người,
mỗi phe nhóm, mỗi đảng phái, mỗi quốc gia, v.v... Quả đất này rồi
sẽ nổ tung khi 3 cái rễ lớn của tâm tự ngã Tham Sân Si khoét sâu
vào lòng nó.
Muốn loại bỏ Tham Sân Si, ta cần phải huấn luyện tâm
mình, vì một cái tâm thiếu huấn luyện luôn luôn dính mắc vào ưa -
ghét, lấy - bỏ : Nắm giữ cái ưa thích, xua đuổi cái ghét bỏ,
luôn phản ứng với mọi chuyện xảy ra trong chiều hướng ấy, đó
là một cái tâm mất quân bình và mỏi mệt. Muốn đưa tâm
về trạng thái quân bình và thảnh thơi ban đầu, ta phải đối diện
với những tư tưởng, tình cảm và cảm giác của chính mình, phải
quan sát một cách đơn thuần những gì đang xảy ra trong tâm ta khi
chúng vừa khởi lên với một thái độ khách quan, không phê phán,
đánh giá, tự hào hay xấu hổ v.v... và không can thiệp vào những
gì đang xảy ra. Nói cách khác là ta phải thực tập chánh niệm trong
mọi lúc và ở mọi nơi vậy.
Khi việc tu tập về sự quan sát đơn thuần này được
phát triển và tiến bộ, chúng ta sẽ đối diện với tư tưởng và
cảm giác của mình cũng như với hoàn cảnh và với tha nhân một
cách khách quan, không còn bị tham ái, chấp thủ và sân hận chi
phối. Danh từ nhà Phật hay gọi là "đối cảnh mà không khởi
niệm" vậy. Từng bước, chúng ta sẽ loại dần 3 thứ độc Tham,
Sân, Si ra khỏi tâm mình để thật sự có an lạc và giải thoát.
Một cách tích cực hơn, như trong Duy Thức dạy, ta phải tu tập
thường xuyên 3 tâm sở Thiện : Vô Tham, Vô Sân và Vô Si. Vô Tham
biểu lộ qua sự Ít muốn và biết đủ, lòng độ lượng,
không dính mắc, và bố thí ; Vô Sân biểu lộ qua tâm từ (đem vui),
tâm bi (cứu khổ), nhẫn nhục, tha thứ, hỷ xả ; và Vô Si biểu lộ
qua sự Tỉnh thức, Hiểu biết, nhìn mọi sự vật, hiện tượng và
cả con người một cách như thật (như - nó - là) không thành kiến,
không tham đắm, cũng không xua đuổi.
Ngày nay, con người đua nhau đi tìm các hành tinh mới,
tìm hiểu mặt Trăng, Hỏa Tinh v.v..., đua nhau chế tạo vũ khí hạt
nhân, hơn thua nhau trong các lĩnh vực kinh tế, chính trị ... nhưng lại
quên một điều vô cùng quan trọng : ấy là sự hiểu biết sâu sắc
về nội tâm mình. Chiến tranh thế giới, hiểm họa lớn nhất của
hành tinh chúng ta, phải chăng chỉ là sự biểu hiện của Tham Sân Si,
của lương tâm con người dưới một hình thức vi tế hơn ? Chỉ có
cách quay về với nội tâm, tìm hiểu chính mình, tu tập để loại bỏ
ác tâm thì nhân loại mới có thể tự cứu mình ra khỏi họa diệt
vong do Tham Sân Si gây ra, và mỗi người chúng ta mới không bao giờ
phải đọa vào địa ngục của lòng Tham do chính mình dựng lên để
nhốt mình mà thôi.
Mùa Vu Lan 2544 lại về, cầu mong cho chúng ta và tất cả
loài hữu tình sớm thức tỉnh để đừng ai phải trở thành một
Mục Liên Thanh Đề với chén cơm hoá thành than đỏ, đừng ai bị
đọa vào Địa ngục ấy dưới bất cứ hình thức nào.