...... ... |
. |
Đại cương về Luận Câu
Xá
Hòa thượng Thích
Thiện Siêu
Học viện Phật giáo Việt
Nam tại Huế,
PL. 2543 - TL. 1999
[Phẩm 4.b]
Hỏi: Còn bất luật nghi vô
biểu (ác giới) làm sao đắc thành?
Đáp: Do hai lý do: 1. Làm; 2. Thề
làm.
1. Làm: Như trường hợp sanh vào
nhà bất luật nghi, như nhà thợ săn, đồ tể... lúc thơ ấu có mục
kích việc làm ác, tự nhiên tâm tập nhiễm suy tư theo thói ác đó,
nhưng chưa nhúng tay làm thì chưa thành ác giới, đến khi nhúng tay
làm tức liền thành ác giới vô biểu.
2. Thề làm: Như trường hợp
không sanh vào nhà ác giới, nhưng do thấy việc ác như sát sinh,
trộm cắp... có lợi lộc nhiều, bèn thề nguyện suốt đời làm các
việc đó để nuôi sống. Ngay khi thề nguyện như vậy, liền thành ác
giới vô biểu, dù chưa nhúng tay làm.
Tuy vậy, theo Hữu bộ, dù làm hay thề
làm cũng phải đối với tất cả chúng sanh suốt đời, và đủ cả
bảy chi mới thành ác giới vô biểu, nếu không, chỉ thành sự ác
ở chặng giữa là phi luật nghi, phi bất luật nghi mà thôi. Ngược
lại, theo Kinh bộ, dù không đủ cả bay chi, không suốt đời, không
đối với tất cả chúng sanh, nhưng nếu làm hoặc thề làm điều ác,
vẫn thành bất luật nghi vô biểu (ác giới vô biểu).
Hỏi: Còn phi luật nghi phi bất
luật nghi do thế nào mà đắc thành?
Đáp: Phi luật nghi phi bất luật
nghi (phi thiện phi ác giới) đắc thành từ ba phương diện:
1. Do ruộng phước: Tức đối
với người có phước đức thường bố thí, cúng dường hoa quả,
vườn cây... hoặc ngược lại, đánh mắng làm tổn thương,... Khi
rời khỏi sự làm thiện hoặc làm ác như vậy, liền đắc thành phi
luật nghi phi bất luật nghi vô biểu.
2. Do thọ lãnh: Tức thề làm. Như
tự thề: "Hễ chưa đánh mắng hoặc chưa lễ Phật thì chưa ăn",
khi vừa phát lời thề như vậy, liền đắc thành phi luật nghi phi bất
luật nghi vô biểu.
3. Do làm: Tức sau khi phát thiện
tâm (lễ Phật) hay phát các tâm (đánh mắng) một cách hăng hái,
đưa đến hành động, thì ngay khi hành động liền đắc thành phi luật
nghi phi bất luật nghi vô biểu.
Tóm lại, luật nghi và bất luật nghi
vô biểu do biểu nghiệp dẫn đầu. Như tịnh lự và vô lậu luật nghi
là hai giới tùy tâm chuyển, chỉ có vô biểu chứ không có biểu
nghiệp. Biệt giải thoát luật nghi nếu từ người khác thọ đắc,
thì chắc chắn có biểu nghiệp rồi mới thành vô biểu nghiệp. Nếu
trường hợp tự nhiên đắc, kiến đế đắc, không từ người
khác thọ đắc, thì chỉ có vô biểu mà không có biểu nghiệp. Còn
bất luật nghi vô biểu, nếu tự mình làm, thì trước hết do biểu
nghiệp rồi mới thành vô biểu nghiệp, nhưng nếu theo do người khác
làm thì không do biểu nghiệp cũng vẫn thành vô biểu nghiệp.
Hỏi: Trên đã nói sự duyên
đắc thiện giới, ác giới (luật nghi, bất luật nghi), vậy xả thiện
giới, ác giới như thế nào?
Trước hãy nói về xả biệt giải
thoát giới. Như đã biết, biệt giải thoát giới có tám thứ, trong
đó trừ giới cận trú, còn bảy giới kia đều do bốn duyên xả:
Cố ý xả giới;
Mệnh chung;
Nam nữ căn cùng xuất hiện;
Đoạn thiện căn.
Giới cận trú ngoài bốn duyên trên
còn thêm một duyên nữa là mãn một ngày đêm, vì giới này chỉ
thọ một ngày đêm, hễ hết hạn thì giới tự nhiên xả.
Về việc xả giới này, Kinh bộ có quan
điểm: "Bốn trọng giới sát, đạo, dâm, vọng là giới đoạn
đầu, rất nặng, hễ phạm một trong bốn giới ấy, thì tất cả giới
xuất gia đều mất". Hữu bộ trái lại, cho rằng giả sử phàm
một trong bốn trọng giới đó cũng không hẳn mất hết giới xuất
gia, nếu biết chân thành sám hối, thề không trái và hộ trì các
giới còn lại. Luận chủ theo kinh bộ.
Hỏi: Xả tịnh lự luật nghi thế
nào?
Đáp: Có ba duyên xả:
1. Dịch địa: Tức đổi vị trí, như từ
hạ địa sanh lên thượng địa thì xả giới tại hạ địa, từ
thượng địa sanh xuống hạ địa thì xả giới thượng địa, vì định
cọng giới hữu lậu luôn luôn ràng buộc theo giới và địa vậy.
2. Thối chuyển: Lúc đầu được thắng định, sau sanh phiền não, mất
thắng đ?nh nên giới cũng mất.
3. Mạng chung
Hỏi: Xả vô lậu luật nghi như
thế nào?
Đáp: Do ba duyên xả:
a. Được quả: Khi chứng
được quả vị cao hơn, thì vô lậu đạo của quả vị thấp không còn
nên giới cũng mất.
b. Luyện căn: Trước là độn căn, nhờ luyện tập
trở nên lợi căn, nên giới của độn căn cũng mất, và phát sinh
giới lợi căn.
c. Bị thối chuyển: Khi quả vị bị thối thất thì giới cũng
mất theo luôn.
Hỏi: Xả bất luật nghi thế nào?
Đáp: Do ba duyên xả: 1. Chết; 2.
Nam nữ căn cùng xuất hiện; 3. Thọ đắc thiện giới.
Hỏi: Xả phi luật nghi phi bất luật
nghi thế nào?
Đáp: Do sáu duyên xả:
1. Tâm thể làm chấm dứt, như thề
trong một thời gian nào làm thiện hoặc làm ác, nhưng đến nửa
chừng hối hận, thề bỏ lời thề trước đó đi, thì giới cũng
liền xả.
2. Do thế lực chấm dứt, tức do thế lực của lòng tin thanh tịnh
dẫn sanh vô biểu thiện, do thế lực của phiền não dẫn sanh vô biểu
ác, như sức bay của mũi tên, đến ngang độ nào đó thì rơi xuống.
Cũng thế, đến độ nào đó thì giới xả.
3. Tác nghiệp chấm dứt, vô biểu vốn do tác nghiệp thiện ác tạo
thành, nếu khi lời thề còn, nhưng tác nghiệp chấm dứt, thì giới
cũng xả.
4. Sự vật chấm dứt, như bố thí phòng xá, cầu,vườn, hoặc đặt
lưới bẫy... Khi những thứ này hư hoại thì giới cũng xả.
5. Thọ mạng chấm dứt.
6. Thiện căn chấm dứt.
Đoạn 2: CÁC LOẠI NGHIỆP ĐƯƠ ÏC
NÓI TRONG CÁC KINH
Trên đã nói thể tánh của nghiệp,
đoạn này nói về các loại nghiệp được nói trong các kinh. Câu-xá
Luận 15 nêu mười một thứ nghiệp:
1. Tam tánh nghiệp: Tức ba nghiệp
thiện, ác, vô ký.
2. Phước thảy ba nghiệp: Tức là
phước nghiệp (nghiệp lành) ở cõi Dục, phi phước nghiệp (nghiệp
ác) ở cõi Dục, bất động nghiệp ở cõi Sắc và Vô sắc.
3. Tam thọ nghiệp: Tức nghiệp
thuận theo lạc thọ ở cõi Dục và ở cõi Sơ, Nhị, Tam thiền; nghiệp
thuận theo khổ thọ là nghiệp bất thiện ở cõi Dục; nghiệp thuận
theo bất khổ bất lạc thọ ở từ Tam thiên lên đến trời Hữu
đảnh.
4. Tam thời nghiệp: Thời kỳ
nghiệp thọ quả báo có hiện tại và vị lai, và thuận thứ thọ,
thuận hậu thọ. Về điểm này có ba chủ trương khác nhau:
a. Nhà bốn nghiệp : Chủ trương có
thuận hiện nghiệp là hiện tại tạo nghiệp, hiện tại thọ quả.
Thuận sanh nghiệp hiện tại tạo nghiệp, đời kế thọ quả. Thuận
hậu nghiệp, hiện tại tạo nghiệp, đời thứ ba trở đi mới thọ
quả. Thuận bất định nghiệp, hiện tại tạo nghiệp, nhưng thời
kỳ thọ quả không nhất định.
b. Nhà năm nghiệp: Chủ trương
ngoài ba cách thọ quả báo trên. Riêng thuận bất định nghiệp lại
chia ra có quả báo nhất định, thời hạn thọ quả báo không nhất
định, và quả báo cùng thời hạn thọ quả báo đều nhất định.
c. Nhà tám nghiệp: Căn cứ bốn
nghiệp nói trên, chia mỗi nghiệp ra làm hai thứ mà thành tám
nghiệp. Xem đồ biểu:
TÁM
NGHIỆP |
Thuận hiện
nghiệp |
Báo định - Thời
định
Báo bất định - Thời định |
Thuận sanh nghiệp |
Báo định - Thời
định
Báo bất định - Thời định |
Thuận hậu nghiệp |
Báo định - Thời
định
Báo bất định - Thời định |
Thuận bất định
nghiệp |
Báo định - Thời
bất định
Báo bất định - Thời bất định |
Đối với ba chủ trương
trên, luận Câu-xá 15 nói, "Ba nghiệp thuận hiện pháp
thọ là định, cộng thêm nghiệp thuận bất định thành bốn, thuyết
này đúng hơn". Trong chỉ rõ thời gian thọ quả định bất
định, chính là giải thích bốn nghiệp tướng của kinh đã nói vậy.
Như vậy đủ thấy luận chủ Thế Thân chấp nhận thuyết bốn nghiệp.
Nhưng trong bốn nghiệp đó, nghiệp nào dẫn đến quả tổng báo gọi
là dẫn nghiệp? Nghiệp nào dẫn đến quả riêng mà gọi là mãn
nghiệp? Theo luận Tỳ-bà-sa 114n có ba thuyết:
(1) Hai nghiệp thuận sanh thọ, thuận hậu
thọ, có đủ cả dẫn nghiệp, mãn nghiệp; còn hai nghiệp thuận hiện
thọ, thuận bất định thọ thì chỉ giới hạn nơi mãn nghiệp.
(2) Ba nghiệp thuận sanh thọ, thuận hậu
thọ, và thuận bất định thọ có đủ cả dẫn nghiệp, mãn nghiệp,
còn nghiệp thuận hiện thọ chỉ giới hạn ở mãn nghiệp.
(3) Bốn nghiệp đều có đủ cả dẫn
nghiệp, mãn nghiệp, luận Tỳ-bà-sa 2 đồng với thuyết này.
5. Thân tâm thọ nghiệp: Tức
nghiệp do thân tho, nghiệp do tâm thọ. Nghiệp do tâm thọ là
nghiệp thọ quả báo (dị thục) tương ưng với đệ lục ý thức. Như
thiện nghiệp ở từ trung gian định của Sắc giới đến cõi trời
Hữu Đảnh, nó chỉ chiêu cảm do tâm lãnh thọ. Nghiệp do thân thọ
là nghiệp chiêu cảm dị thục do thân lãnh thọ, như ác nghiệp ở
cõi Dục.
6. Ba nghiệp khúc trược uế: Tức
do siểm khúc phát sinh ra nghiệp thân ngữ ý gọi là nghiệp; do sân
phát sinh ba nghiệp gọi la uế nghiệp. Do tham phát sinh ra nghiệp thân
ngữ ý gọi là trược nghiệp.
7. Hắc bạch nghiệp: Gồm hắc
hắc nghiệp là nghiệp ác thọ quả báo ác ở cõi Dục; bạch
bạch nghiệp là nghiệp lành thọ quả lành ở cõi Sắc; hắc
bạch hắc bạch nghiệp là nghiệp lành dữ xen lộn nhau thọ quả
báo khả ái phi khả ái xen lộn ở cõi Dục.
8. Tam mâu-ni nghiệp: Ba nghiệp
mâu-ni và ba nghiệp thanh tịnh như biểu đồ:
Ba nghiệp mâu ni |
Ba nghiệp thanh
tịnh |
Ba nghiệp |
- Thân
mâu-ni (.....)
- Ngữ mâu-ni (.....)
- Y Ù mâu-ni (.....) |
Thân
thanh tịnh
Ngữ thanh tịnh
Y Ù thanh tịnh |
(.....)
Thân
(.....) Ngữ
(.....) Y Ù |
Mâu-ni tiếng Phạn là Muni,
tàu dịch là tịch mặc, có nghĩa là phiền não dứt sạch, vắng lặng.
Hàng thánh giả vô học dứt sạch mọi phiền não, nên thân nghiệp
được gọi là thân mâu-ni, ngữ nghiệp được gọi là ngữ
mâu-ni, ý nghiệp được gọi là ý mâu-ni. Thân ngữ ý đều thành
diệu hạnh, nên gọi là thân thanh tịnh, ngữ thanh tịnh, ý thanh tịnh.
Diệu hạnh thông cả hai loại thiện hữu lậu, thiện vô lậu, vì tạm
thời và vĩnh viễn nó xa lìa mọi ác hạnh phiền não cấu uế.
9. Ba ác hạnh: Tức ba ác hạnh
và ba diệu hạnh. Ba ác hạnh là hết thảy ba nghiệp ác của thân,
ngữ, ý; ba diệu hạnh là hết thảy ba nghiệp lành của thân, ngữ,
ý. Trong đó, ý ác hạnh và ý diệu hạnh không những nhiếp trọn
ý nghiệp thiện ác mà ý ác hạnh còn nhiếp luôn cả tham, sân, tà
kiến, ý diệu hạnh còn nhiếp luôn cả vô tham, vô sân, chánh kiến.
Xem biểu đồ sau:
a. Ba ác
hạnh: |
Ba nghiệp |
Thân ác hạnh |
Thân nghiệp |
Ngữ ác hạnh |
Ngữ nghiệp |
Y Ù ác hạnh |
Y Ù nghiệp và
tham, sân, tà kiến. |
b. Ba diệu
hạnh: |
Ba nghiệp |
Thân diệu hạnh |
Thân nghiệp |
Ngữ diệu hạnh |
Ngữ nghiệp |
Y Ù diệu hạnh |
Y Ù nghiệp và
vô tham, vô sân, chánh kiến. |
10. Mười nghiệp đạo:
Có hai loại: mười ác nghiệp đạo và mười thiện nghiệp đạo:
10 ác
nghiệp |
Thân |
Sát, đạo, dâm
(3) |
Ngữ |
Nói dối, hai
lưỡi, thô ác, thêu dệt (4) |
Y Ù |
Tham, sân, tà
kiến (3) |
10
thiện nghiệp |
Thân |
Lìa sát, lìa
đạo, lìa dâm (3) |
Ngữ |
Lìa nói hai
lưỡi, thô ác, thêu dệt (4) |
Y Ù |
Lìa tham, lìa sân,
chánh kiến (3) |
Tất cả việc lành dữ
phát động ở thân, ngữ, ý đều kinh qua ba giai đoạn gia hạnh, căn
bản và hậu khởi (Kinh Ưu-bà-tắc Bồ-tát Giới, phẩm nghiệp
nói là phương tiện trang nghiêm, căn bản, thành dĩ. Kinh Phạm võng
Bồ-tát giới nói là sát nhân, sát duyên, sát pháp, sát
nghiệp).
Gia hạnh là tiền phương tiện; căn bản
là ngay lúc sự việc hoàn thành; hậu khởi là những hành động
kế tiếp sau đó như bắt thú, lột da, xẻ thịt... Trong ba phần gia
hạnh, căn bản, hậu khởi đó, chỉ phần căn bản mới gọi nghiệp
đạo. Luận Câu-xá 16 nói: "Về bất thiện, thân ác nghiệp đạo
trừ một phần của thân ác hạnh không kể vào, đó là các
thân nghiệp ác thuộc gia hạnh và hậu khởi, và các nghiệp như
uống rượu, đánh, trói... vì những việc này không thô bạo rõ
rệt bằng những thân ác hạnh làm kẻ khác mất mạng, mất của,
mất vợ, mà như Phật dạy, đặc biệt phải xa lánh. Chỉ mấy việc
ác chính làm kẻ khác mất mạng, mất của... mới gọi là nghiệp
đạo. Ngữ ác nghiệp đạo không kể những ngữ ác hành thuộc gia
hạnh, hậu khởi và khinh vi. Y Ù ác nghiệp đạo không kể những ý
ác hạnh thuộc tư duy ác và lòng tham nhẹ... Về thiện, thân thiện
nghiệp đạo trừ một phần của thân diệu hạnh không kể vào, đó
là thân thiện nghiệp thuộc gia hạnh, hậu khởi và các việc khác
như bố thí, cúng dường, lìa uống rượu... Ngữ thiện nghiệp đạo,
trừ một phần của ngữ diệu hạnh như ái ngữ, thật ngữ... không
kể vào. Y Ù thiện nghiệp đạo, trừ một phần của ý diệu hạnh như
các tư duy thiện không kể vào.
Hỏi: Vì sao chỉ căn cứ vào phần
căn bản để lập nghiệp đạo?
Đạo là đường đi. Trong 10 ác nghiệp,
tham, sân, tà kiến là đường đi của tư tâm sở. Ba nghiệp thân,
bốn nghiệp ngữ tự nó là nghiệp và cũng là đường đi của tư
nghiệp (ý nghiệp), nên gọi là nghiệp đạo, hoặc gọi đủ là
nghiệp nghiệp đạo. Nghĩa của 10 thiện nghiệp đạo cũng chiếu theo
đó để hiểu.
Hỏi: Mười điều lành, mười
điều ác làm sao trở thành nghiệp đạo?
Trước nói mười điều ác trở
thành nghiệp đạo:
1. Thành nghiệp đạo sát sanh do đủ
năm duyên:
a. Có tâm muốn giết.
b. Đối tượng là loại hữu tình.
2. Tưởng đó là loại hữu tình.
a. Dùng sức giết.
b. Không giết lầm.
3. Thành lập đạo không cho mà lấy
(trộm) do đủ năm duyên:
Móng tâm lấy cắp.
Đối với tài vật của kẻ khác.
Tưởng đó là tài vật của kẻ khác.
Dùng sức lấy.
Không phải lấy lầm đem về làm của mình.
4. Thành nghiệp đạo tà dâm có đủ
bốn duyên:
Đối với không phải cảnh (vợ, hầu)
mà làm việc không đáng làm.
Đối với không phải nơi (đạo) mà làm việc không đáng làm.
Đối với không phải chỗ mà làm việc không đáng làm.
Đối với phi thời mà làm việc không đáng làm.
5. Thành nghiệp đạo vọng ngữ (hư
cuống ngữ) do đủ bốn duyên:
Tâm ô nhiễm.
Tư tưởng và phát ngôn trái với điều luật nói.
Người bị lừa hiểu rõ điều được nghe.
Người nói dối biết rõ người nói dối.
6. Thành nghiệp đạo hai lưỡi (ly gián
ngữ) do đủ bốn duyên:
Tâm ô nhiễm.
Phát lời nói hại kẻ khác.
Người nghe hiểu rõ.
Người nói biết rõ mình nói hai lưỡi.
7. Thành nghiệp đạo nói thô ác (ác
khẩu) do đủ bốn duyên:
Tâm ô nhiễm.
Phát lời cộc cằn, thô bạo, chửi mắng kẻ khác.
Người nghe hiểu rõ.
Người nói biết rõ mình nói thô ác.
8. Thành nghiệp đạo nói thêu diệt (ỷ
ngữ, tạp uế ngữ) do có đủ hai duyên:
Tâm ô nhiễm.
Phát lời tà vạy, thêu dệt vẽ vời, dua nịnh, tạo các từ khúc
sai trái dâm ô.
Phạm vi ỷ ngữ rất rộng, trừ ba thứ
hư cuống ngữ, thô các ngữ, ly gián ngữ, tất cả ngôn từ điên
đảo, tà vạy, phát ra với tâm ô nhiễm đều thuộc loại ỷ ngữ
này.
9. Thành nghiệp đạo tham, do đối với
tài vật của người khác sanh lòng tham, mong cầu nghĩ tưởng làm sao
vật đó thuộc về mình, chứ không còn thuộc người khác.
10. Thành nghiệp đạo sân, do đối với
loại hữu tình, sanh lòng giận giữ, muốn làm hại.
11. Thành nghiệp đạo tà kiến, do mê
lầm bài bác lý nhân quả chính đáng, và chấp theo nhân quả tà
vạy.
Hỏi: Trên đã nói đến 10 nghiệp
đạo ác, còn thành tựu 10 nghiệp đạo thiện như thế nào?
Đáp: Đây nói về người cần
sách thọ giới Cụ túc. Khi lên giới đàn, lễ đại Tăng, phát
lời thành thật thỉnh Thân giáo sư truyền giới, cho đến xong lần
kiết-ma thứ ba, ngay ở sát-na này thành tựu 10 nghiệp đạo thiện.
Hỏi: Dựa vào tâm nào để
thành tựu mười nghiệp đạo thiện và ác ấy?
Đáp: Gia hạnh của mười nghiệp
đạo ác do ba căn bất thiện là tham, sân,si mà phát sinh. Nhưng rốt
cuộc, chính thức thành nghiệp đạo thì là do tâm sân nhuế mà
thành nghiệp đạo sát sanh; do tham dục mà thành nghiệp đạo trộm
cắp, tà dâm; do cả tham, sân, si mà thành hư cuống ngữ, ly gián
ngữ tạp uế ngữ; do sân nhuế mà thành thô ác ngữ, do tham phiền
não mà thành nghiệp đạo tham; do sân phiền não mà thành nghiệp
đạo sân; do si phiền não mà thành nghiệp đạo tà kiến.
Còn mười nghiệp đạo thiện, luận
Câu-xá 16 nói:" Các nghiệp đạo thiện vô luận là gia hạnh,
căn bản, hay hậu khởi đều từ ba thiện căn vô tham, vô sân, vô
si mà khởi phát, mà là thiện tâm tất nhiên tương ưng với ba
thiện căn.
11. Ba tà hạnh: Tức tà ngữ
(nói lời tà), tà nghiệp (hành động tà), tà mạng (nuôi sống
tà). Tà ngữ là ngữ nghiệp do sân và si phát sinh. Tà nghiệp là
thân nghiệp do sân và tham phát sinh. Tà mạng là thân ngữ nghiệp do
tham và si phát sinh.
Hỏi: Tại sao ngoài tà ngữ, tà
nghiệp còn lập thêm tà mạng nữa?
Đáp: Luận Bà sa 16 nói:
"Như trong ngữ nghiệp tạo bất thiện nghiệp, nếu do lòng tham
mà phát khởi thì gọi là tà ngữ, cũng gọi là tà mạng, vì trong
đó gồm có mục đích nuôi sống nữa. Nếu do tâm sân si mà phát
khởi, thì chỉ gọi là tà ngữ, chứ không gọi là tà mạng, bởi
không vì mục đích nuôi sống. Và thân nghiệp đạo bất thiện cũng
vậy, nếu do lòng tham phát khởi, thì gọi là tà nghiệp, cũng gọi
là tà mạng; nhưng nếu do sân si mà phát khởi, chỉ gọi là tà
nghiệp chứ không gọi là tà mạng".
Lại hỏi: Nếu vậy thì sao Phật lại
dạy riêng hai thứ chánh mạng và tà mạng?
Vì tà mạng là cuống hoặc lòng
người, vi tế khó nhận thấy, cũng khó trừ cho sạch được. Như
thế, lối nuôi sống tà vạy là hành vi khó cấm chế, nên Phật nêu
riêng ra để nhắc nhở cần phải cố gắng sống theo lối sống chánh
mạng.
Ngoài mười một loại nghiệp nói
trên, Luận Câu-xá 17 còn đề cập đến hai thứ dẫn nghiệp
và mãn nghiệp. Dẫn nghiệp là nghiệp dẫn đến quả báo chung
(cựu dịch là tổng báo nghiệp),mãn nghiệp là nghiệp dẫn đến quả
báo riêng (cựu dịch: biệt báo nghiệp).Ví như loài người tuy không
đồng nhau về cơ thể, trai, gái, lớn, bé, mập, gầy, xấu, đẹp cao,
lùn, mạnh, yếu; về trí tuệ sáng, tối, nhanh, chậm; về tính tình
lành, dữ, nhiều tham, sân, si, mạn, ít tham, sân, si, mạn; cho đến
sang, hèn, thọ, yểu; cuộc đời suông sẻ hay gặp khó khăn... nhưng
vẫn đồng nhất dưới dạng con người chứ không phải trời, hay
thú vật. Nguyên nhân đưa đến kết quả đồng nhất đó gọi là dẫn
nghiệp. Còn mọi sự bất đồng về cơ thể, trí tuệ, tính tình
giữa người này với người khác, gọi đó là biệt báo, và
nguyên nhân đưa đến biệt báo ấy gọi là mãn nghiệp.Vậy,
nhân nghiệp thiện hay nghiệp ác mà phải sanh đến cõi lành hay cõi
dữ, đó là do dẫn nghiệp; tuy đồng sanh ra ở cõi lành hay cõi
dữ, nhưng từ cơ thể đến tính tình không ai giống ai đó là do mãn
nghiệp.
Hỏi: Nhưng dẫn nghiệp ấy đều do
nhiều nghiệp hợp lại hay chỉ do một nghiệp dẫn sanh đến cõi này hay
cõi khác? Và chỉ dẫn sanh ra một đời hay nhiều đời?
Đáp: Luận Câu-xá 17 giải
thích:" Nhất nghiệp dẫn nhất sanh, đa nghiệp năng viên mãn".
(do một nghiệp dẫn sanh một đời, do nhiều nghiệp làm cho trọn vẹn).
Như người thợ vẽ phát họa hình dáng một đồ hình tổng quát,
một con người hay một con trâu chẳng hạn, phát họa đó dụ cho dẫn
nghiệp; lại từ trên đồ hình đó, tô vẽ thêm đủ các bộ phận,
màu sắc đầy là dụ cho mãn nghiệp.
Tóm lại, nghiệp có nhiều thứ, nhưng
không ngoài ba thứ thân, ngữ, ý hoặc thiện, hoặc ác, hoặc trung
dung, thuộc hữu lậu hay thuộc vô lậu. Nghiệp thiện hữu lậu, tánh
nó ít nhiều mùi vị bất lương, vị ngã trong đó. Còn thiện vô lậu,
trái lại, hoàn toàn thanh tịnh, thoát hẳn mùi vị bất lương, vị ngã.
Đó là diệu thiện.
Nay đây, nói nguyên nhân của mê
không những chỉ ba nghiệp ác, mà cũng gồm luôn cả ba nghiệp thiện
hữu lậu, vì nó là nguyên nhân trực tiếp chiêu cảm quả báo tốt
lành trong cõi người, cõi trời. Nhưng đồng thời nó cũng là
trợ üduyên tiến lên thiện vô lậu, mở đường cho sự giác ngộ,
nên không thể xem thường được.
-ooOoo-
PHỤ LỤC PHẨM NGHIỆP
Theo Tân Thượng tọa bộ như ngài
Phật Minh (Buddhaghosa), căn cứ trên ba điểm là thời gian, công
dụng,và quả báo nặng nhẹ để phân loại các nghiệp như sau:
1. Căn cứ trên thời gian
Cấp hiệu nghiệp: Nghiệp chỉ thọ
quả báo ngay trong đời này, nếu vì một tha lực nào đó ngăn chặn
không thể thọ quả báo thì nghiệp đó không còn hiệu lực nữa.
Như người thợ săn bắn mũi tên đến con vật, nhưng không trúng
thì mũi tên đó coi như bỏ, con vật không bị thương. Nghiệp này
tương tự thuận hiện thọ nghiệp nói trên.
Hưởng hiệu nghiệp: Nghiệp sẽ
thọ quả báo vào đời sau, nếu đời sau vì một tha lực nào đó
mà nghiệp bị ngăn cản không thực hiện được thì nghiệp ấy vĩnh
viễn không thực hiện được.
Vô định kỳ hiệu nghiệp: Nghiệp
sẽ thọ quả báo vào bất cứ lúc nào trong tương lai, trừ khi
người đó chứng được Niết-bàn trước khi thọ quả báo thì
nghiệp ấy trở thành vô hiệu. Đây cũng tương tợ định nghiệp
được nói trên.
Vô hiệu nghiệp hay Dĩ hữu nghiệp: Đây
là chỉ chung cả ba nghiệp trên, mà hoặc vì tự nó bạt nhược,
không thể sanh kết quả, hoặc bị nghiệp lực khác mạnh hơn làm tiêu
hủy thì trở thành vô hiệu.
2. Căn cứ trên công dụng: Tức
về mặt hành tướng, chia nghiệp ra làm ba thứ:
Năng sanh nghiệp: Đây chỉ cho hữu
chi trong mười hai nhân duyên. Nó tiềm ẩn chờ cơ hội thuận hay
nghịch mà phát sinh quả hay không phát sinh quả. Nghiệp này có tính
chất như hoãn hiệu nghiệp trên kia.
Năng tiêu nghiệp: Nghiệp này làm
cho năng sanh và năng trì nghiệp dù thiện dù ác, đều bị thủ tiêu.
Năng hủy nghiệp: Nghiệp này còn
mạnh hơn năng tiêu nghiệp. Nó đủ sức nhổ tận gốc rễ các
nghiệp đang phát hiện hay sẽ phát hiện.
3. Căn cứ trên quả báo nặng nhẹ:
Chia ra bốn thứ:
a. Cực trọng nghiệp: Nghiệp rất
mạnh, rất nặng, đủ sức lôi cuốn các nghiệp khác theo nó về
thiện hay về ác, nên nó có thể bao hàm bốn tánh chất năng sanh,
năng trì, năng tiêu, năng hủy nghiệp trên kia.
b.Cận tử nghiệp: Là nghiệp có
tính chất quyết định cho sự thọ sanh đời sau hiện lên trong khi sắp
chết. Một người có cực trọng nghiệp tự nhiên đã quyết định
sự thọ sanh đời sau vào cảnh khổ hay vui, nhưng nếu cực trọng
nghiệp này không có, thì kẻ sắp chết, trong giờ phút đó bất cứ
nghiệp gì hiện lên, nghiệp ấy đủ khả năng quyết định sự thọ
sanh về sau của người đó.
c.Tập quán nghiệp: Nghiệp do sự
tập quán liên tục về ngôn ngữ, hành động, suy tư, nó yếu hơn
cận tử nghiệp, nhưng nếu chiến thắng các nghiệp khác thì nó trở
thành cận tử nghiệp.
d.Tích lũy nghiệp: Là nghiệp tiïch
lũy từ vô thỉ mà mỗi hữu tình đều có đủ toàn bộ trong mình.
Có thể gọi nó là con chó săn thuộc vô định kỳ hiệu nghiệp. Nếu
không có những nghiệp mới làm thay đổi, thì tích lũy nghiệp này
sẵn sàng hiện lên trong giờ sắp chết và trở thành cận tử
nghiệp. Phi kẻ trí khó lòng nhận rõ được nó, nên các nhà Tân
Thượng tọa bộ ví nó như một hòn đá được người ngu ném đi,
mà dù khi chưa ném, hòn đá cũng đã vẫn ném rồi, nghĩa là tự
nó rơi xuống, không cần đợi ném rơi.
Du-già tông còn căn cứ trên các
điểm dị, đồng tự biến, cọng biến mà chia ra có cọng nghiệp và
bất cọng nghiệp (biệt nghiệp). Như mọi người tương đồng tạo
nghiệp đưa đến kết qủa hiện thành một thế giới, một xã hội
tương đồng, hoặc như mười người chung sức dựng lên một ngôi
nhà, đó là cọng báo do cọng nghiệp, tức do công sức đồng nhau
của mọi người trong đó tạo ra. Đó là cọng nghiệp. Tuy nhiên, trong
cùng một thế giới, một xã hội, hay một ngôi nhà, nhưng mỗi
người có mỗi cơ thể, mỗi thái độ tâm lý, tình cảm khác nhau,
hoặc mỗi người làm mỗi nghề, tập mỗi việc khác nhau để đưa
đến mỗi đời sống không giống nhau. Đó gọi là bất cọng nghiệp
và bất cọng báo (biệt nghiệp, biệt báo). Nhưng hai thứ cọng nghiệp
và bất cọng nghiệp này cũng luôn gắn liền nhau nên lại diễn ra
nghiệp cọng trung bất cọng như cùng ở chung trong một ngôi nhà, rủi
bị bão, nhà bị sập, có người chết, có người gãy tay, có
người u đầu... nhưng có người bình yên vô sự, kiểu như nói
"đồng sàng dị mộng". Và nghiệp bất cọng trung cọng,
như trong ngôi nhà đó có một người tập tánh uống rượu, nói
khùng, gây gỗ, thậm chí châm lửa đốt nhà, và người đó bị
chết thiêu, như vậy là nghiệp riêng người đó làm, người đó
chịu, nhưng những người khác ở cùng nhà cũng phải chịu họa lây.
Đó là bất cọng trung cọng.
| Mục lục
câu Xaù| 01a | 01b | 02 | 03 |
| 04a | 04b | |
05a | 05b | 06a | 06b | 07 | 08 |
-- o0o --
| Hòa Thượng Thích Thiện
Siêu| | Mục lục tác giaû|
Cập nhật ngày: 05-10-2001
|
|