---o0o---
Cuốn 1
Duyên Khởi Luận
"Đường lớn Trí Độ, Phật khéo đến,
Biển lớn Trí Độ, Phật thấu suốt,
Nghĩa, tướng Trí Độ, Phật vô ngại
Kính lễ Phật, Trí Độ vô đẳng.
Hạt kiến có không, dứt không còn,
Thật tướng các pháp, Phật đã nói,
Thường trụ bất hoại, sạch phiền não.
Kính lễ Pháp, mà Phật tôn trọng.
Biển cả Thánh chúng làm ruộng phước,
Bậc học, vô học để trang nghiêm,
Đã sạch giống ái của đời sau,
Ngã sở đã dứt, căn đã trừ.
Đã xả các sự
nghiệp thế gian,
Là trú xứ của các công đức.
Tối thượng giữa tất cả chúng hội,
Kính lễ chân tịnh Đại đức Tăng.
Đã nhất tâm cung kính Tam Bảo,
Các bậc cứu thế: Ngài Di-lặc (Maitreya)
Trí tuệ đệ nhất: Xá-lợi-phất (Sàriputta),
Vô tránh không hạnh: Tu-bồ-đề (Subhùti)
Tôi nay theo
sức muốn diễn nói,
Nghĩa thật tướng đại trí bờ kia.
Nguyện các Đại đức, bậc Thánh trí,
Nhất tâm khéo thuận nghe tôi nói".
|
Hỏi:
* Vì nhân duyên gì mà Phật thuyết
Kinh Đại Bát-nhã Ba-la-mật? Phép tắc của chư Phật không
vì vô sự và nhân duyên nhỏ mà tự giảng pháp; cũng như núi
Tu-di (Sumeru) cũng không vì vô sự và nhân duyên nhỏ màrung
động. Vậy, nay có nhân duyên to lớn gì mà Phật thuyết Kinh
Đại Bát-nhã Ba-la-mật?
Đáp:
* Ở trong Tam Tạng, Phật dùng đủ
loại thí dụ để thuyết pháp cho hàng Thanh-văn mà không thuyết
đến Bồ-tát đạo. Duy trong kinh Bản-mạt (Pùrvaparàntàka sutra)
của Trung-A-hàm (Madhyamà), Phật tuy có thọ ký cho Bồ-tát
Di-lặc rằng: "Đời sau ông sẽ được thành Phật hiệu là Di-lặc",
mà cũng không nói đến Bồ-tát hạnh. Nay Phật muốn giảng đủ các
Bồ-tát hạnh cho Di-lặc v.v… cho nên thuyết Kinh Đại Bát-nhã
Ba-la-mật.
* Lại nữa, có vị Bồ-tát tu Niệm
Phật tam muội, Phật muốn khiến họ đối với Tam muội này được
tăng ích, nên thuyết Kinh Đại Bát-nhã Ba-la-mật. Như
Phẩm đầu trong kinh Đại Bát-nhã Ba-la-mật nói: "Phật hiện thần
túc, phóng ra ánh sáng sắc vàng chiếu khắp mười phương thế
giới nhiều như cát sông Hằng. Thị hiện thân lớn, sáng suốt
trong sạch, đủ các thứ sắc đẹp đầy khắp hư không, Phật ở giữa
chúng, đoan chánh thù diệu không ai sánh kịp; thí như núi chúa
Tu-di nổi giữa biển cả, các Bồ-tát nhờ thấy sự thần biến của
Phật, nên tăng thêm lợi ích đối với Niệm Phật tam muội. Vì lẽ
đó, Phật thuyết Kinh Đại Bát-nhã Ba-la-mật.
* Lại nữa, Bồ-tát (Tất-đạt-đa)
lúc mới sanh, phóng ra ánh sáng đầy khắp cả mười phương, đi
bảy bước, nhìn khắp bốn phương, với âm thanh như Sư tử rống,
Ngài thuyết bài kệ:
"Phần thai sanh đã hết,
Đây là thân cuối cùng
Ta đã được giải thoát,
Sẽ lại độ chúng sanh".
Sau khi phát thệ như vậy, thân
Ngài lớn dần, Ngài muốn từ bỏ thân thuộc, xuất gia tu đạo. Nửa
đêm thức dậy, nhìn thấy các ca nhi, hậu phi, thể nữ, hình
trạng như thây thối, Ngài liền sai Xa-nặc (Chandaka) thắng con
Ngựa trắng, nửa đêm vượt thành, đi được mười hai do tuần, đến
trong cánh rừng có vị tiên nhân tên Bạt-già-bà (Bhàrgavà) đang
ở, lấy dao cắt tóc, cởi y phục quí giá đổi lấy áo Tăng-già-lê
thô xấu, rồi ở bên sông Ni-liên-thuyền (Nairànjana), sáu năm
tu khổ hạnh, ngày ăn một hạt mè hoặc một hạt gạo, nhưng tự
nghĩ: "Đây không phải là Chánh đạo". Bấy giờ Bồ-tát bỏ chỗ tu
khổ hạnh, đến dưới gốc Bồ-đề, ngồi tòa Kim-cang. Ma vương đem
mười tám ức vạn đồ chúng đến phá hoại Bồ-tát, Bồ-tát dùng sức
công đức và trí tuệ hàng phục bọn Ma mà chứng quả Vô thượng
Bồ-đề. Bấy giờ vị vua trời cõi Phạm-thiên, chúa tể của ba ngàn
đại thiên thế giới, tên là Thi-khí (Sikkin) cùng với chư thiên
ở cõi Sắc, Thích-đề-hoàn-nhơn cùng với chư thiên ở cõi Dục và
Tứ-thiên-vương cùng đến trước Phật, khuyến thỉnh Thế tôn khởi
đầu quay bánh xe Chánh pháp. Lại vì Bồ-tát nhớ đến sở nguyện
đại từ đại bi của mình nên nhận lời thỉnh cầu mà thuyết pháp.
Pháp sâu xa trong các pháp là Bát-nhã Ba-la-mật vậy. Vì
thế Phật thuyết Kinh Đại Bát-nhã Ba-la-mật.
* Lại nữa, có kẻ hoài nghi rằng
Phật không chứng được Nhất thiết trí, vì cớ sao? Vì các pháp
vô lượng vô số, làm sao một người mà có thể biết tất cả các
pháp? Phật trú trong pháp Bát-nhã Ba-la-mật thật tướng thanh
tịnh như hư không, vô lượng vô số, mà tự nói lên lời chân thật
rằng: "Ta là bậc Nhất thiết trí, muốn dứt hết thảy nghi ngờ
của chúng sanh"; vì thế Phật thuyết Kinh Đại Bát-nhã
Ba-la-mật.
* Lại nữa, có những chúng sanh
đáng được độ, nhưng vì đại công đức và trí tuệ của Phật vô
lượng, khó biết khó hiểu, do đó họ bị ác sư mê hoặc, tâm đắm
chìm trong tà pháp, không vào được Chánh đạo. Vì hạng người
đó, Phật khởi tâm đại từ, duỗi tay đại bi cứu vớt, đưa vào
Phật đạo. Do đó mà Phật tự thị hiện ra công đúc tối diệu, phát
ra đại thần lực, như trong Sơ phẩm của Kinh Bát-nhã Ba-la-mật
nói: "Phật nhập vào Chánh định tên là Tam muội vương. Khi ra
khỏi Chánh định, Phật dùng Thiên nhãn quán khắp mười phương
thế giới, khắp các lỗ chân lông của Ngài đều mỉm cười, và từ
dưới bàn chân có tướng nghìn bánh xe của Ngài phát ra sáu trăm
ngàn vạn ức ánh sáng đủ màu, chiếu khắp mười phương vô lượng
vô số thế giới của chư Phật nhiều như cát sông Hằng, làm cho
tất cả đều chói sáng". Phật muốn tuyên thị thật tướng của hết
thảy các pháp, đoạn trừ nghi kết của hết thảy chúng sanh, nên
thuyết Kinh Đại Bát-nhã Ba-la-mật.
* Lại nữa, có người ác tà, ôm
lòng tật đố, phỉ báng rằng: "Trí tuệ của Phật không ra khỏi
(trí tuệ của) loài người, mà chỉ dùng huyễn thuật làm mê hoặc
đòi". Vì để dứt lòng cống cao tà mạn của những người đó, nên
Phật hiện ra vô lượng thần lực, vô lượng trí tuệ lực, từ trong
Bát-nhã Ba-la-mật, tự nói lên rằng" "Ta là đấng có đầy đủ vô
lượng thần thông phước đức, tôn quí nhất trong ba cõi, che chở
cho tất cả. Nếu ai phát một niệm ác thì mắc phải vô lượng tội,
nếu phát một niệm tịnh tín thì được hưởng phưuớc lạc cõi
người, cõi trời, và chắc sẽ được quả Niết-bàn". Lại vì muốn
khiến mọi người tín thọ Chánh pháp, nên nói: "Ta là Đại sư, có
đủ Mười lực, Bốn vô sở úy, đứng ở hàng Thánh chúa, tâm được tự
tại, với âm thanh như Sư tử hống mà quay bánh xe Chánh pháp,
là tối tôn thượng trong tất cả thế giới". Lại nữa, Phật Thế
Tôn vì muốn cho chúng sanh hoan hỉ mà nói Kinh Bát-nhã
Ba-la-mật này, rằng: "Các người nên sanh tâm hoan hỉ lớn. Vì
cớ sao? Vì hết thảy chúng sanh đều bị mắc trong lưới tà kiến,
bị bọn ác sư dị học làm mê hoặc; còn Ta thì từ trong lưới tà
kiến ác sư mà ra khỏi, là bậc Đại sư đủ Mười lực, khó có thể
gặp, nay các ngươi đã gặp được, Ta sẽ theo thời khai mở các
Pháp tạng thâm áo như Bảy mươi bảy phẩm trợ đạo v.v… như vậy
các ngươi mặc tình thu lượm. Lại nữa, hết thảy chúng sanh vì
bệnh kiết sử gây ra phiền não. Từ khi có sanh tử đến bây giờ,
không ai trị được bệnh ấy, lại thường bị ngoại đạo ác sư mê
hoặc. Ta nay ra đời làm Đại y vương, tập hợp các thứ pháp
dược, các ngươi hãy uống đi". Vì thế Phật thuyết Kinh Đại
Bát-nhã Ba-la-mật.
* Lại nữa, có người nghĩ: "Phật
cũng như người, cũng có sanh tử, chịu sự đói khát, lạnh nóng,
già bệnh". Phật muốn trừ ý nghĩ đó nên thuyết Kinh Đại
Bát-nhã Ba-la-mật này, khai thị rằng: "Thân Ta là không
thễ nghĩ nghì, các Phạm thiên vương và Tổ phụ chư thiên, dù
trải qua kiếp số nhiều như cát sông Hằng, muốn suy lường thân
Ta, tìm xét âm thanh Ta, còn không thể trắc lường, huống là
trí tuệ tam muội của Ta?", như kệ nói:
"Đối tật tướng các pháp,
Các hàng Phạm-thiên-vương,
Hết thảy chúa trời đất,
Mê mờ không thể biết.
Pháp ấy rất thâm diệu,
Không ai đo lường được.
Phật ra đời khai mở,
Sáng như mặt trời chiếu".
* Lại như khi Phật Chuyển xe pháp
lần đầu tiên, Bồ-tát Ứng-trì từ tha phương đến muốn trắc lường
thân Phật, vượt lên quá hư không vô lượng cõi Phật, đến thế
giới của Phật Hòa-thượng, mà thấy thân Phật vẫn y như vậy, bèn
nói kệ:
"Hư không không biên tế,
Công đức Phật vẫn thế,
Dẫu muốn lường thân Phật,
Uổng công không lường được.
Vượt quá cõi hư không,
Vô lượng các cõi Phật,
Thấy thân Thích Sư tử,
Vẫn như cũ không khác.
Thân Phật như núi vàng,
Diễn xuất ánh sáng lớn
Tướng tốt tự trang nghiêm,
Như hoa nở mùa xuân".
Như thân Phật vô lượng, ánh sáng
và âm hưởng cũng vô lượng. Các công đức và Giới, Định, Tuệ …
của Phật cũng đều vô lượng, như Tam Mật ở trong kinh Mật Tích,
trong đó có nói rộng.
Lại, khi Phật mới sanh, chạm đến
đất liền đi bảy bước, miệng tự cất tiếng nói, nói xong lặng im
như các trẻ nít, không đi, không nói, ba năm được mớm sữa, các
bà mẹ nuôi nấng, dần dần lớn khôn; nhưng thân Phật thì vô số
trong khắp các thế gian, vì độ chúng sanh mà hiện làm kẻ phàm
phu. Song kẻ phàm phu khi sanh, thân phần, các căn và ý thức
chưa thành tựu, bốn oai nghi nơi thân là ngồi, nằm, đi, đứng
và nói năng, thinh nín cùng các cách thức của con người đều
chưa hiểu rõ. Trải qua ngày tháng năm dần dần học tập mới đủ
các cách thức của người, chứ sao nay Phật mới sanh ra liền có
thể nói được, đi được, rồi sau mới không thể nói và đi? Điều
này thật là lạ? Nên biết, chỉ vì Phật dùng phương tiện lực
hiện thân làm theo cách thức của người, đi đứng nằm ngồi như
người để khiến chúng sanh tin theo pháp thâm diệu. Nếu Bồ- tát
khi mới sanh mà đã đi dược, nói được, người đời tất sẽ nghĩ:
"Nay mới thấy người như vậy, thế gian chưa từng có. Đây chắc
là Trời, Rồng, Qủy, Thần. Những điều người ấy học không phải
là điều chúng ta làm được, vì cớ sao? Vì nhục thân sanh tử của
chúng ta do bị nghiệp kiếp sử lôi kéo, không được tự tại nên
những điều sâu như vậy của người ấy ai mà theo nổi?" Vì nghĩ
như thế nên họ tuyệt vọng, không được thành pháp khí của Thánh
hiền. Vì hạng người đó mà Phật sanh ra trong vườn Lâm-tỳ-ni,
tuy có thể đi đến ngay dưới chân cội Bồ-đề mà thành Phật, song
Ngài vẫn dùng sức phương tiện, thị hiện làm hài đồng, ấu thơ,
thiếu niên rồi thành nhân. Theo từng thời kỳ mà hưởng thụ sự
vui chơi, học tập nghệ thuật, trang phục, hưởng thọ ngũ dục,
đủ cách thức của người thường, dần dần thấy sự khổ già bệnh
chết mà sanh tâm nhàm chán, nửa đêm vượt thành xuất gia, đi
đến chỗ của tiên nhân Uất-đặc-già (Udraka) và A-la-la (Àlala)
thị hiện làm đệ tử, nhưng không thực hành theo pháp của các vị
ấy. Tuy thường dùng thần thông, tự nhớ đời trước, trì giới
hành đạo trong thời đức Phật Ca-diếp, mà nay vẫn thị hiện tu
khổ hạnh sáu năm cầu đạo. Bồ tát tuy làm chủ ba ngàn Đại thiên
thế giới, mà vẫn thị hiện dẹp phá ma quân, thành Vô thượng
đạo; vì tùy thuận theo pháp thế gian, nên hiện ra các biến hóa
đó. Nay ở trong Bát-nhã Ba-la-mật thị hiện đại thần thông và
trí huệ lực. Các người nên biết thân Phật nhiều vô số khắp các
thế gian.
* Lại nữa, có người đáng được độ
mà hoặc vì rơi vào chấp kiến nhị biên, hoặc vì vô trí nên chỉ
cầu cái khoái lạc nơi thân; hoặc có người vì đạo mà tu theo
khổ hạnh. Những người như thế, đối với Đệ nhất nghĩa, họ bị
mất phần Niết-bàn chánh đạo. Phật muốn phá hai lối cực đoan
đó, đưa họ vào Trung đạo, nên thuyết Kinh Đại Bát-nhã
Ba-la-mật.
* Lại nữa, để phân biệt quả báo
cúng dường sanh thân và pháp thân nên thuyết Kinh Đại
Bát-nhã Ba-la-mật. Như đã nói trong phẩm Xá-lợi tháp.
* Lại nữa, vì muốn giảng thuyết
A-bệ-bạt-trí và tướng của A-bệ-bạt-trí. Lại vì muốn nói rõ Ma
huyễn, Ma ngụy, Ma sự. Lại vì nhân duyên để người ở đời đương
lai cúng dường Bát-nhã Ba-la-mật. Lại vì muốn thọ ký cho hàng
Tam thừa, nên thuyết Kinh Đại Bát-nhã Ba-la-mật. Như
Phật bảo A-nan: "Sau hi Ta bát Niết-bàn, Bát-nhã Ba-la-mật này
sẽ truyền đến phương Nam, từ phương Nam truyền đến phương Tây.
Sau đó năm trăm năm (Phật lịch) sẽ truyền đến phương Bắc. Ở
đây có nhiều thiện nam, thiện nữ nhơn tin pháp cúng dường các
thứ hoa hương, anh lạc, tràng phan, kỹ nhạc, đèn sáng, trân
bảo, cùng các tài vật khác; hoặc tự chép, hoặc khuyên người
khác chép, hoặc đọc tụng, hoặc nghe giảng thuyết, chơn chánh
ghi nhớ, tu hành, đúng pháp mà cúng dường. Người này nhờ nhân
duyên đó mà hưởng thụ các thứ cục lạc của thế gian và đến đời
cuối cùng thì chứng Tam thừa mà vào Vô dư Niết-bàn". Những
việc nhân duyên như vậy, xem trong tác phẩm của kinh. Thế nên
thuyết Kinh Đại Bát-nhã Ba-la-mật.
* Lại nữa, vì muốn thuyết tướng
Đệ nhất nghĩa Tất-đàn, nên Phật thuyết Kinh Đại Bát-nhã
Ba-la-mật. Có bốn thứ Tất-đàn: Một là Thế giới
Tất-đàn, hai là Các các vị nhân Tất-đàn, ba là Đối trị
Tất-đàn, bốn là Đệ nhất nghĩa Tất-đàn. Trong bốn Tất-đàn đã
tổng nhiếp hết thảy mười hai bộ kinh, tám vạn bốn ngàn Pháp
tạng, đều là thật không trái ngược nhau. Trong Phật pháp tất
cả đều thật. Có pháp thật vì theo Thế giới Tất-đàn, có pháp
thật vì theo Các các vị nhân Tất-đàn, có pháp thật vì theo Đối
trị Tất-đàn, có pháp thật vì theo Đệ nhất nghĩa Tất-đàn.
- Sao gọi là Thế giới Tất-đàn?
(Tất đàn theo nghĩa phổ thông). Vì có những pháp theo nhân
duyên hòa hợp nên có, chứ không có tính biệt lập. Ví như xe,
do có càng, nhịp, trục, bánh hoà hợp lại nên có, chứ không có
chiếc xe riêng. Con người cũng như thế, do năm uẩn (ngũ chúng)
hòa hợp nên có, chứ không có con người riêng.
Hỏi: Như Phật nói: "Ta dùng Thiên nhãn thanh tịnh thấy
các chúng sanh chết chỗ này sanh chỗ kia, chịu quả báo tùy
theo nghiệp thiện ác. Người có nghiệp thiện thì sanh trong
loài trời, người; người có nghiệp ác thì bị đọa vào ba đường
ác". Lại nữa, Kinh nói: "Một người ra đời, mà nhiều người được
nhờ phúc lạc lợi ích; đó là Phật Thế Tôn vậy". Như trong Pháp
Cú nói: "Tự mình cứu lấy mình, người khác làm sao cứu được. Tự
mình thực hành thiện trí là tự cứu hay nhất". Như trong kinh
Bình Sa Vương Nghinh Phật nói: "Người phàm không nghe pháp,
ngươì phàm đắm trước nơi ngã". Lại trong kinh Phật Nhị Dạ nói:
"Phật từ đêm Đắc đạo, đến đêm Bát Niết-bàn, những kinh giáo
Phật thuyết khoảng thời gian giữa hai đêm ấy, tất cả đều thật,
không điên đảo". Nếu thật không có người thì tại sao Phật lại
nói người (trong câu: Ta dùng Thiên nhãn thanh tịnh thấy các
chúng sanh)!
Đáp: Người v.v… vì theo Thế giới Tất-đàn nên có, vì
theo Đệ nhất nghĩa Tất-đàn nên không. Còn như như, pháp tánh ,
thật tế, vì theo Thế giới Tất-đàn nên không, vì theo Đệ nhất
nghĩa Tất-đàn nên có. Người … cũng như thế , vì theo Đệ nhất
nghĩa Tất-đàn nên không, vì theo Thế giới Tất-đàn nên có; vì
có các nhân duyên năm uẩn nên có người. Ví như sữa do nhân
duyên của sắc, hương, vị, xúc cho nên có, nếu sữa thật không
thì nhân duyên của sữa cũng phải là không, nay nhân duyên của
sữa thật có, nên sữa cũng phải là có. Chẳng phải như cái đầu
thứ hai, cánh tay thứ ba của một người, là không có nhân duyên
mà chỉ có giả danh. Các tướng (hình thức) như thế nên gọi là
Thế giới Tất-đàn.
-Sao gọi là Các các vị nhân
Tất-đàn? (Tất đàn
trong ý nghĩa cá biệt với từng người). Quán sát tâm hành của
từng người mà nói pháp cho họ. Đối trong một việc mà hoặc có
người nghe được, có người không nghe được. Như trong Kinh nói:
"Do nghiệp tạp báo mà tạp sanh ra trong thế gian, được tạp
xúc, tạp thọ". Lại trong kinh Phá-quần-na nói: "Không có người
xúc, không có người thọ".
Hỏi:
Giữa hai kinh này, làm sao dung
thông được?
Đáp:
Vì có kẻ nghi ngời đời sau, không tin tội phước, làm hạnh bất
thiện, rơi vào kiến chấp đoạn diệt (đoạn kiến). Vì muốn dứt
mối nghi của người đó, trừ ác hạnh của họ, tức là muốn nhổ
"đoạn kiến" của người đó nên nói tạp sanh trong thế gian, được
tạp xúc, tạp thọ. Lại ngoại đạo Phá-quần-na chấp có ngã, có
thần, rơi vào chấp thường (thường kiến), nên khi Phá-quần-na
hỏi Phật: "Thưa Đại đức Thế Tôn, ai thọ?" Nếu Phật trả lời có
ai thọ thì kia bèn rơi vào chấp thường. Ngã kiến của người ấy
tăng gấp bội, bền chắc, khônt thể di chuyển. Cho nên đối với
người này, Phật không nói là có người thọ, người xúc, Như$ng
tướng (hình thức) như thế gọi là các các vị nhân Tất đàn.
-Sao gọi là Đối trị Tất-đàn?
(Tất đàn trong ý nghĩa
đối trị theo bệnh). Có pháp, về ý nghĩa đối trị thì có, mà
thật tính thì không như các thứ cỏ, thuốc, uống, ăn có tính
chất nặng, nhiệt, béo, chua, mặn, đối với bệnh phong thì gọi
nó là thuốc; còn đối với bệnh khác thì không phải thuốc. Nếu
các thứ cỏ, thuốc, ăn, uống có tính chất nhẹ, lạnh, ngọt,
đắng, rít, đối với bệnh nhiệt thì gọi nó là thuốc; còn đối với
bệnh khác thì không phải thuốc. . Nếu các thứ cỏ, thuốc, ăn,
uống có tính chất nhẹ, cay, đắng, rít, nóng đối với bệnh hàn
thì gọi nó là thuốc; còn đối với bệnh khác thì không phải
thuốc. Cách trị tâm bệnh trong Phật pháp cũng như thế. Phép tư
duy quán bất tịnh đối với bệnh tham dục thì gọi là pháp đối
trị hay, còn đối với bệnh sân nhuế thì không gọi là hay, không
phải là pháp đối trị, sao vậy? Quán thân xấu xa ô cấu gọi là
quán bất tịnh, nếu ngườilà sân nhuế mà quán thân xấu xa ô cấu,
thì càng làm tăng thêm lửa sân nhuế. Tư duy về từ tâm đối trị
bệnh sân nhuế thì gọi là pháp đối trị hay; còn đối với bệnh
tham dục thì không gọi làhay, không phải là pháp đối trị, vì
sao? Vì từ tâm đối với chúng sanh thường cầu việc tốt, quán
sát công đức, nếu là người tham dục mà cầu việc tốt, quán sát
công đức thì càng tăng thêm lòng tham dục … Pháp quán nhân
duyên, đối với bệnh ngu si thì gọi là pháp đối trị hay; còn
với bệnh tham dục, sân nhuế thì không gọi làhay, không phải là
pháp đối trị, vì sao vậy? Vì trước có tà quán mới sinh tà
kiến, mà tàkiến tức là ngu si.
Hỏi:
Trong phật pháp có nói Mười hai
nhân duyên rất sâu xa, như nói" "Phật bảo A-nan, pháp Nhân
duyên ấy rất sâu xa, thấy khó biết, khó tỏ ngộ, khó quán sát.
Người có tâm vi tế, tuệ thiện xảo, mới hiểu được, còn người
ngu si đối với pháp thiển cận còn khó hiểu, huống là pháp nhân
duyên rất sâu xa!". Thế tại sao nay lại nói người ngu si nên
quán-pháp Nhân duyên?
Đáp:
Người ngu si đây không phải như trâu dê ngu si, mà là người
này muốn cầu đạo chân thật lại đem tà tâm quán sát nên sanh ra
đủ thứ tà kiến, người ngu si như thế hãy nên quán sát Nhân
duyên, gọi là pháp đối trị hay, nếu với người có nhiều sân
nhuế, tham dục, mong cầu khoái lạc, muốn nhiễu hại kẻ khác,
thì Nhân duyên quán không là hay, không phải là pháp đối trị,
chỉ có tư duy về bất tịnh, về từ tâm mới là hay, là pháp đối
trị với hai hạng người ấy, vì sao? Vì hai phép quán này có thể
nhổ mũi tên độc sân nhuế và tham dục. Lại nữa, những chúng
sanh điên đảo chấp thường, không biết rõ các pháp chỉ có trong
tánh cách tương tợ tương tục. Những người như thế mà quán Vô
thường là pháp Đối trị Tất đàn, chứ không phải Đệ nhất nghĩa
Tất đàn, vì sao? Vì hết thảy các pháp, tự tánh là không, như
kệ nói:
"Vô thường thấy là thường,
Ấy gọi là điên đảo.
Trong không, không vô thường,
Chỗ nào thấy có thường?"
Hỏi:
Hết thảy pháp Hữu vi đều tương ưng với vô thường, ấy là Đệ
nhất nghĩa, vì sao? Vì hết thảy pháp Hữu vi đều có ba tướng:
Sanh, trụ, diệt. Vì trước tiên là sanh, tiếp đến trụ, sau đó
diệt; tại sao nay nói vô thường không phải là thật?
Đáp:
Pháp Hữu vi đúng ra không có ba tướng ấy, vì sao? Vì ba tướng
ấy không thật. Nếu các pháp sanh, trụ, diệt là tướng Hữu vi
thì trong tướng sanh lẽ ra cũng phải có đủ ba tướng; vì sanh
là pháp Hữu vi. Như vậy mỗi một tướng lại đều có đủ ba tướng,
thế thì vô cùng. Trụ và diệt cũng như thế. Nếu trong mỗi sanh,
trụ, diệt lại không có sanh, trụ, diệt thì sanh, trụ, diệt đó
không nên gọi là pháp Hữu vi, vì sao? Vì tướng của pháp Hữu vi
(sanh, trụ, diệt) nơi đó không có. Do nghĩa đó, các pháp vô
thường, là không phải Đệ nhất nghĩa Tất-đàn.
Lại nữa, nếu tất cả đều thật sự
là bản tánh vô thường, thời không có hạnh nghiệp và quả báo,
vì sao? Vì vô thường tức là sanh rồi diệt mất. Ví như hat
giống mục nát không thể sanh ra quả, như vậy thời không có
hạnh nghiệp, không có hạnh nghiệp thiện sao có quả báo?
Nay theo pháp của các Hiển thánh đều nói có quả báo, kẻ thiện
trí có thể tín thọ; vậy không nên nói không quả báo. Do đó,
các pháp không phải là vô thường tánh. Vì nói có các nhân
duyên vô lượng như thế, nên không được nói các pháp làvô
thường tánh. Tất cả pháp Hữu vi vô thường, khổ, vô ngã cũng
như vậy. Các tướng như thế gọi là Đối trị Tất-đàn.
-Sao gọi là Đệ nhất nghĩa
Tất-đàn? (Tất đàn
trong ý nghĩa tuyệt đối) Hết thảy pháp tánh , hết thảy luận
nghị, ngữ ngôn, hết thảy pháp và phi pháp, mỗi mỗi có thể phân
biệt phá tán, còn pháp chơn thật của chư Phật, Bích-chi Phật,
A-la-hán hành trì thì không thể phá, không thể tán. Những gì
không thông suốt ở trong ba thứ Tất-đàn trên thì ở trong đây
thông được. Nhưng thông như thế nào? Thông là xa lìa mọi lỗi
lầm, không thể biến đổi, không thể vượt hơn, vì sao? Vì trừ
Đệ nhất nghĩa Tất-đàn, còn các nghị luận khác, các Tất-đàn
khác, đều có thể bị phá hoại, như bài kệ trong kinh
Chúng-nghĩa nói:
"Mỗi tự nương kiến chấp,
Hý luận khởi cạnh tranh,
Biết thế là biết thật,
Không biết là báng Pháp.
Không nhận pháp kẻ khác,
Ấy là người vô trí,
Những người có hý luận
Thảy đều là vô trí.
Hoặc nương điều mình thấy,
Mà sanh các hý luận,
Nếu cho đó tịnh trí,
Thì ai cũng tịnh trí".
Trong ba bài kệ này, Phật nói
tướng trạng của Đệ nhất nghĩa Tất-đàn, rằng chúng sanh trong
thế gian tự nương kiến chấp, tự nương pháp, tự nương hý luận
của mình mà sanh ra cạnh tranh. Hý luận chính là gốc cạnh
tranh, mà hý luận thì nương các kiến chấp sanh khởi, như kệ
nói:
"Có lãnh thọ pháp, mới có luận,
Không lãnh thọ pháp, luận cái gì.
Các kiến có, không có lãnh thọ,
Điều ấy, người này đã trừ
sạch".
Hành giả như thật biết được điều
ấy, thì đối hết thảy pháp, hết thảy hý luận, không lãnh thọ,
không chấp trước, không thấy là thật, không cùng cạnh tranh
với kẻ khác, và biết được vị cam lồ của Phật pháp. Nếu không
được thế, tức là hủy báng Pháp. Nếu không lãnh thọ pháp của kẻ
khác, không biết không nhận lấy, ấy là người vô trí. Như vậy
thời những người có hý luận đều là người vô trí, tại sao vậy?
Vì mỗi người không chịu lãnh thọ pháp của nhau, như có người
tự cho pháp của mình là đệ nhất chơn thật thanh tịnh; còn pháp
của người khác là vọng ngữ, không thanh tịnh. Ví như pháp xử
trị của thế gian, nào là hình phạt giết chém đủ thứ bất tịnh
mà người thế gian tín thọ làm theo cho là thật thanh tịnh,
nhưng đối với người xuất gia thánh thiện thì đó là điều rất
bất tịnh. Những người xuất gia theo ngoại đạo, sống theo pháp
tu ngũ nhiệt đứng một chân, nhổ tóc v.v… hạng Ni-kiền-tử
(Nirgranthaputra) cho đó là diệu huệ; còn các người khác nói
đó là pháp ngu si. Các pháp của hàng xuất gia ngoại đạo và
Bà-la-môn bạch y như thế đó, họ đếu cho là tốt đẹp, ngoài ra
là vọng ngữ.
Trong Phật pháp đây cũng có Tỳ
kheo Độc-tử bảo: "Như bốn đại hòa hợp có pháp con mắt, năm uẩn
(ngũ chúng) hòa hợp có pháp con người". Trong luận A-tỳ-đàm
của Độc-tử nói: "Năm uẩn không lìa con người, con người không
lìa năm uẩn, không thể nói năm uẩn là con người (ngã) hay lìa
năm uẩn là con người. Con người (nhân ngã) nhiếp thuộc vào
pháp tạng thứ năm là bất khả thuyết pháp-tạng".
Hàng Đạo-nhân phái Nhất-thiết-hữu
(Bộ) thì nói: "Trong hết mọi thứ, trong hết mọi thời, trong
hết mọi pháp môn, không thể tìm ra được con người, ví như lông
Rùa, sừng Thỏ thường là không có. Lại nữa, mười tám giới, mười
hai nhập, năm uẩn thật có tự tánh mà trong đó không có con
người (ngã)".
Lại trong Phật pháp, có hàng
Phương quảng (Vaipulya) Đạo nhân nói: "Hết thảy pháp không
sanh không diệt, không, không có gì cả, ví như lông Rùa, sừng
Thỏ thường là không có".
Hất thảy các hàng luận nghị như
thế, tự giữ lấp pháp của mình, không nạp thọ pháp của người
khác, rằng: "Đây mới là thật, ngoài ra đều là vọng ngữ". Nếu
tự thọ lãnh lấy pháp của mình, tự cúng dường lấy pháp của
mình, tự tu hành theo pháp của mình, các pháp người khác thì
không thọ, không cúng dường, cho là sai quấy. Và nếu cho như
vậy là thanh tịnh, được nghĩa lợi đệ nhất, thời tất cả không
có gì không phải thanh tịnh, sao vậy? Vì tất cả những người
kia đều thọ lạnh pháp của mình.
Hỏi:
Nếu các kiến chấp là sai, thì Đệ nhất nghĩa Tất-đàn sao lại
đúng?
Đáp:
Hết hảy đường ngôn ngữ dứt, chỗ tâm hành diệt, khắp nơi đều
không chỗ dựa, khôn g hiển thị các pháp, thật tướng các pháp
không đầu, không giữa, không cuối, không tận, không phá hoại,
ấy là Đệ nhất nghĩa Tất-đàn, như bài kệ ở trong Ma-ha Diễn
nghĩa nói:
"Ngôn ngữ không còn,
Tâm hành cũng hết,
Không sanh không diệt
Pháp như Niết-bàn.
Nói các hành xứ,
Gọi thế gian pháp,
Nói không hành xứ,
Là Đệ nhất nghĩa.
Hết thảy thật, hết thảy phi thật
Và hết thảy thật, cùng phi thật.
Hết thảy chẳng thật, chẳng không
thật,
Ấy gọi thật tướng của các pháp".
Đệ nhất nghĩa Tất-đàn được nói
đến trong các Kinh như vậy, nghĩa ấy rất sâu, khó thấy khó
biết. Vì muốn nói nghĩa ấy, nên Phật thuyết Kinh Đại
Bát-nhã Ba-la-mật.
* Lại nữa, vì muốn cho các nhà
đại luận nghị như ông Phạm-chí Trường Trão v.v… sanh lòng tin
đối với Phât pháp nên Phật thuyết Kinh Đại Bát-nhã
Ba-la-mật.
Có vị Phạm-chí tên Trường Trão,
lại có vị tên là Tiên-ni Bà-tha-cù đa-la, lại có vị tên là
Tát-giá Ca-ma-kiện-đề, là những vị đại luận nghị của cõi
Diêm-phù-đề, nói: "Hết thảy luận đều có thể phá, hết thảy lời
nói đều có thể hoại, hết thảy lối chấp đều có thể lay chuyển,
không có pháp chơn thật nào đáng tin đánh cung kính". Như
trong Kinh Xa-lợi-phất Bản-mạt nói: "Cậu của Xá-lợi-phất tên
là Đại Câu-hy-la cùng chị là Xá-lợi, luận nghị mà không bằng.
Đại Câu-hy-la suy nghĩ: "Đây không phải sức của chị ta, chắc
là bậc Trí giả trong bào thai gởi lời nơi miệng mẹ. Người này
chưa sanh mà đã vậy, lớn lên sẽ ra sao?" Suy nghĩ xong, ông
sanh tâm kiêu mạn; vì muốn học rộng các thứ luận nghị nên xuất
gia làm Phạm-chí, đi vào nước Nam Thiên Trúc, bắt đầu đọc kinh
thơ. Mọi người hỏi: "Chí ông muốn cầu gì, học tập kinh gì?"
Trường Trão đáp: "Cả mười tám thứ kinh lớn đều muốn đọc hết".
Mọi người nói: "Trọn cả đời ông còn không hiểu một thứ, huống
chi hiểu hết?" Trường Trão tự nghĩ: "Trước kia vì kiêu mạn nên
thua chị, nay lại bị các người này khinh nhục". Vì hai chuyện
này nên tự thề rằng: "Ta không cắt móng tay, cần phải đọc hết
mười tám thứ đại kinh". Mọi người nhân thấy móng tay dài mà
gọi ông là Phạm-chí Trường Trão. Ông dùng trí tuệ của đủ thứ
kinh sách, đủ thứ lời châm chích rằng: "Đây làpháp, đây làphi
pháp, đây là phải, đây là không phải, đây là thật, đây là
không thật, đây là có, đây là không để phá luận nghị của người
khác. Ví như voi cuồng, sức lớn đường đột dày xéo, không ai
chế ngự được.
Sau khi Phạm-chí Trường Trão dùng
sức luận nghị như vậy dẹp phá các luận sư xong, trở về nơi
sinh quán là thôn Na-la trong thành Vương-xá nước Ma-già-đà,
hỏi người ta rằng: "Đứa con của chị tôi sanh ra nay nó ở đâu?"
Có người trả lời: "Con của chị ông sinh ra, vừa mới 8 tuổi đã
học hết các thứ kinh sách, đến 16 tuổi thì luận nghị hơn cả
mọi người. Có đạo nhân Thích-chủng họ Cù-đàm, con của chị ông
theo làm đệ tử của vị ấy". Trường Trão nghe thế liền khởi kiêu
mạn, sanh lòng không tin, nói rằng: "Đứa con của chị ta thông
mminh như thế, ông kia dùng thuật gì mà có thể dối hoặc để nó
cạo tóc làm đệ tử được?!" Nói thế rối, đi ngay đến chỗ Phật.
Bấy giờ Tôn-giả Xá-lợi-phất vừa
thọ giới được nửa tháng, đang đứng hầu bên Phật, cầm quạt quạt
Phật. Trường Trão Phạm-chí gặp Phật hỏi han xong, ngồi xuống
một bên suy nghĩ rằng: "Mọi thứ luận nghị đều có thể bị phá,
mọi lời nói đều có thể bị hoại, mọi thứ chấp thủ đều có thể bị
lay chuyển. Vậy trong đó cái gì là thật tướng của các pháp?
Cái gì là đệ nhất nghĩa? Cái gì làtánh? Cái gì là tướng? Không
điên đảo?" Suy nghĩ như vầy: "Như nước biển lớn, mà muốn đến
tận đáy nó, tìm cầu đã lâu mà chẳng được một pháp nào thật để
có thể nhập tâm. Vậy ông ấy dùng luận nghị gì mà có thể lôi
được con của chị ta?" Suy nghĩ xong, Trường Trão liền nói với
Phật rằng: "Này ông Cù Đàm! Hết thảy các pháp ta đều không thọ
nhận". Phật hỏi Trường Trão: " Hết thảy các pháp ông đều không
thọ nhận, vậy cái kiến chấp (hết thảy đều không thọ nhận) ấy,
ông có thọ nhận không?" Phật gạn hỏi câu đó có nghĩa: "Ông đã
uống vào độc tà kiến, nay tuôn ra độc khí, nói rằng: Hết thảy
pháp ta đều không thọ nhận, vậy cái kiến chấp (quan điểm) đó,
ông có thọ nhận không?"
Bấy giờ Trường Trão Phạm-chí như
ngựa hay vừa thấy bóng roi là biết sợ và chạy theo đường
chánh. Trường Trão Phạm-chí cũng thế, nghe lời nói của Phật
như bóng roi đi vào tâm, liền vứt bỏ cống cao, hổ thẹn cúi
đầu, suy nghĩ như vầy: "Phật đặt ta vào hai cửa thua. Nếu ta
nói là thọ nhận, thì đây là cửa thua rõ rệt, nên nhiều người
biết, họ sẽ nói: Tại sao tự nói hết thảy pháp ta đều không thọ
nhận, nay lại nói kiến chấp đó ta thọ nhận? Rõ ràng là nói
dối, đó là cửa thua rõ rệt bị nhiều người biết. Cửa thua thứ
hai tế nhị hơn, vì nói ta đều không thọ nhận thì không mấy
người biết". Trường Trão suy nghĩ vậy rồi đáp lại Phật: "Cù
Đàm! Hết thảy pháp ta không thọ nhận, kiến chấp này cũng không
thọ nhận". Phật bảo: "Phạm-chí, ông không thọ nhận hết thảy
pháp, kiến chấp ấy cũng không thọ nhận. Không thọ nhận gì cả
thì có gì khác với mọi người đâu, cần gì cống cao mà sanh kiêu
mạn?" Hỏi như vậy, Trường Trão Phạm-chí không thể đáp được, tự
biết mình đã rơi vào chỗ thua, liền sanh khởi tín tâm, cung
kính nói với Nhất thiết trí của Phật, tự nghĩ rằng: "Ta bị
thua mà Thế Tôn không nêu bày chỗ thua của ta, không nói phải
quấy, không để ý. Tâm Phật nhu nhuyến thanh tịnh bậc nhất. Tất
cả ngôn ngữ luận nghị đã dứt, được đại pháp thậm thâm. Ngài là
bậc đáng cung kính, tâm thanh tịnh bậc nhất, không ai hơn
Phật". Vì Phật thuyết pháp dứt tà kiến của ông, ông liền ngay
tại chỗ ngồi xa lìa trần cấu, đối với các pháp được con mắt
thanh tịnh.
Bấy giờ Xá-lợi-phất nghe những
lời ấy, chứng được A-la-hán. Trường Trão Phạm-chí bèn xuất gia
làm Sa-môn, chứng được A-la-hán có đại oai lực. Nếu Trường
Trão Phạm-chí không nghe hơi hám của Bát-nhã Ba-la-mật là pháp
tương ưng đệ nhất nghĩa lìa bốn câu, thì chút lòng tin còn
không có huống gì chứng được đạo quả của bậc xuất gia? Phật vì
muốn dắt dẫn hạng người đại luận nghị sư lợi căn như thế, nên
thuyết Kinh Đại Bát-nhã Ba-la-mật-đa này.
* Lại nữa, các đức Phật có hai
cách thuyết pháp: Một là Quán tâm người nghe rồi tùy căn cơ có
thể hóa độ, hai là quán tướng các pháp. Nay Phật muốn nói thật
tướng của các pháp nên thuyết Kinh Đại Bát-nhã Ba-la-mật.
Như trong phẩm thuyết về "Tướng bất tướng", các vị Thiên tử
hỏi Phật: " Bát-nhã Ba-la-mật này sâu xa, làm sao mà tác thành
tướng?" Phật dạy các Thiên tử: "Không tức là tướng, vô tướng,
vô tác tướng, vô sanh diệt tướng, vô hành tướng, thường bất
sanh tướng, như tánh tướng, tịch diệt tướng v.v…"
* Lại nữa, có hai cách thuyết pháp: Một là có chỗ tranh cãi,
hai là không chỗ tranh cãi. Có chỗ tranh cãi như trong các
Kinh khác đã nói, nay muốn nói chỗ không tranh cãi, cho nên
thuyết Kinh Đại Bát-nhã Ba-la-mật. Có tướng, không
tướng, có vật, không vật, có y cứ, không y cứ, có đối, không
đối, có trên, không trên; thế giới, phi thế giới; những pháp
môn hai phần cũng thế.
Hỏi:
Phật tâm đại từ bi thì chỉ nên nói pháp không tranh cãi, cớ
sao lại nói pháp có tranh cãi?
Đáp:
Pháp không tranh cãi đều là vô
tướng, thường tịch diệt, bất khả thuyết. Nay nói bố thí và các
pháp vô thường, khổ, không v.v… đều là vì tịch diệt, không vì
hý luận mà thuyết. Những người lợi căn biết ý Phật không khởi
lên sự tranh cãi; còn kẻ độn căn không biết ý Phật, chấp lấy
tướng, trước lấy tâm, nên khởi lên sự tranh cãi, nên gọi là có
tranh cãi. Bát-nhã Ba-la-mật này là "tính tốt ráo không" của
các pháp, nên không có chỗ để tranh cãi. Nếu rốt ráo không mà
có thể nắm, có thể tranh cãi thời không gọi là rốt ráo không.
Vì rốt ráo không thì có và không hai sự đều dứt, thế nên
Bát-nhã Ba-la-mật gọi là chỗ không tranh cãi.
* Lại nữa, trong các kinh khác
thường dùng ba lối để nói các pháp, đó là thiện, bất thiện và
vô ký. Nay muốn nói các tướng các pháp chẳng phải thiện, chẳng
phải bất thiện, chẳng phải vô ký, cho nên thuyết Kinh Đại
Bát-nhã Ba-la-mật-đa.
Pháp học, pháp vô học, pháp phi
học phi vô học; pháp do kiến đế đoạn (kiến sở đoạn), pháp do
tư duy đoạn (tu sở đoạn), pháp không đoạn (phi sở đoạn); pháp
có thể thấy có đối ngại, pháp không thể thấy có đối ngại, pháp
không thể thấy không đối ngại; pháp thượng trung hạ; pháp
tiểu, đại, vô lượng. Như vậy pháp môn có ba phần cũng thế.
* Lại nữa, trong các kinh khác
tùy theo căn cơ hàng Thanh-văn, Phật nói pháp Tứ niệm xứ, nơi
đây Tỳ-kheo quán trong thân ba mươi sáu vật để trừ bệnh tham
dục, quán ngoài thân, trong ngoài thân cũng như vậy. Nay vì
muốn dùng lối khác để nói pháp Tứ niệm xứ, nên Phật thuyết
Kinh Đại Bát-nhã Ba-la-mật, như nói: "Bồ-tát quán trong
thân, với thân không sanh giác quán, không thấy có thân, vì là
vô sở đắc. Như vậy quán ngoài thân, quán trong ngoài thân, với
thân không sanh giác tưởng, là một việc rất khó. Ba niệm xứ
Thọ, Tâm, Pháp cũng vậy. Như vậy những pháp môn có bốn phần
như: Bốn Chánh cần, bốn Như ý túc, bốn Thiền, bốn Đế v.v… cũng
đều như thế".
* Lại nữa, trong các kinh khác
Phật nói năm uẩn (ngũ chúng) là vô thường, khổ, không, vô ngã.
Nay vì muốn dùng lối nói khác về năm uẩn, nên thuyết Kinh
Đại Bát-nhã Ba-la-mật. Như Phật bảo Ngài Tu-bồ-đề: "Bồ-Tát
quán sắc là thường hành thì không hành Bát-nhã Ba-la-mật; quán
thọ, tưởng, hành, thức là thường hành, thì không hành Bát-nhã
Ba-la-mật; quán sắc là vô thường hành thì không hành Bát-nhã
Ba-la-mật; quán thọ, tưởng, hành, thức là vô thường hành, thì
không hành Bát-nhã Ba-la-mật. Như vậy các thứ năm pháp như:
Năm thọ ấm, năm đạo v.v… cũng đều như thế.
Ngoài ra các pháp môn sáu, bảy,
tám cho đến vô lượng v.v… cũng đều như thế. Như Đại Bát-nhã
Ba-la-mật vô lượng vô biên, nên nhân duyên thuyết Bát-nhã
Ba-la-mật cũng vô lượng vô biên; việc này rất rộng.
Nay đã lược nêu các nhân duyên
thuyết Kinh Đại Bát-nhã Ba-la-mật xong.
PHẨM TỰA ĐẦU
[Phẩm Tựa Đầu của kinh chia thành 46
chương để giải thích. Từ Chương I giải thích Như Thị Ngã Văn
Nhất Thời đến Chương 46 giải thích Tin Trì]
CHƯƠNG 1
GIẢI THÍCH: NHƯ THỊ, NGÃ VĂN, NHẤT THỜI
KINH: Như Thị, Ngã Văn, Nhất Thời
LUẬN: Hỏi:
Phật Kinh vì sao
bắt đầu bằng lời: "Như vậy" (Như thị?)
Đáp:
Phật pháp như biển cả, có tin thì vào được, có trí thì qua
được. Nghĩa của chữ "Như vậy" chính là tin.
Nếu người mà trong tâm có đức tin thanh
tịnh, thì người ấy có thể vào được Phật pháp. Nếu không có tin
thì người ấy không thể vào được Phật pháp. Không có tin thì
nói việc ấy không "như vậy", ấy là tướng của bất tin. Người có
tin thì nói việc ấy "như vậy". Ví như da Trâu chưa mềm thì
không thể gấp xếp, người không có tin cũng vậy; ví như da Trâu
đãmềm, có thể tùy chỗ mà dùng mà làm, người có tin cũng vậy.
Lại nữa trong Kinh nói tin là cánh tay.
Cũng như người có cánh tay đi vào trong núi báu, tự tại lấy
báu, nếu người không có cánh tay thì không lấy được gì. Người
có tin cũng như vậy, vào trong núi báu Phật pháp có đủ thứ Vô
lậu căn, Vô lậu lực, Thất giác chỉ, Bát chánh đạo, Tứ thiền,
Tứ định, tự tại thu lấy. Người không có tin cũng như không có
cánh tay. Người không có cánh tay vào trong núi báu không thể
thu lấy được gì. Người không có tin cũng vậy, vào trong núi
báu Phật pháp không thu lấy được gì. Phật tự nghĩ: "Nếu người
có tin, người ấy có thể vào trong biển pháp rộng lớn
của Ta, có thể chứng được bốn quả Sa-môn, không uổng công cạo
đầu mặc áo Ca-sa. Nếu không tin, thì người ấy không thể vào
trong biển pháp của Ta, cũng như cây khô không thể sanh
hoa quả. Không chứng được quả Sa-môn, tuy có cạo đầu mặc áo
Ca-sa, tụng nhiều thứ kinh, giỏi cấn nạn, khéo giải đáp đi nữa
thì ở trong Phật pháp chỉ uổng công chẳng có được gì". Cho nên
nghĩa "Như vậy" là bước đầu đi vào Phật pháp, vì là tướng của
thiện tin vậy.
Lại nữa, Phật pháp sâu xa, chỉ có Phật mới
biết được. Người có tin, tuy chưa làm Phật mà do tin lực có
thể vào được Phật pháp, như Phạm-thiên vương khi thỉnh Phật
bắt đầu quay bánh xe Chánh pháp, đọc bài kệ thỉnh Phật:
"Diêm-Phù-đề đã sanh.
Nhiều thứ pháp bất tịnh.
Xin mở cửa cam lồ.
Mà chỉ đường thanh tịnh!"
Phật đáp:
"Pháp ta rất khó hiểu
Dứt được các kiết sử.
Tâm ưa dăm ba cõi.
Kẻ ấy không tỏ được"
Phạm-thiên vương bạch Phật: "Bạch đại đức
Thế Tôn! Trong thế giới, tâm trí có thượng, trung, hạ. Kẻ khéo
trực tâm nhu nhuyến, dễ được độ thoát, hạng người ấy nếu không
được nghe Chánh pháp, họ sẽ rớt lại trong các ác nạn. Ví như
hoa sen trong nước, có thứ mới sanh, có thứ già, có thứ chưa
lên khỏi mặt nước, nếu không gặp được ánh sáng mặt trời thời
không nở được. Phật cũng như ánh sáng mặt trời, vì tâm đại
Từ-bi thương xót chúng sanh, nên Phật hãy vì họ mà thuyết
pháp". Phật nghĩ: "Phép của chư Phật trong ba đời: Quá khứ, vị
lai và hiện tại là đều vì độ chúng sanh mà thuyết pháp. Ta
cũng nên như thế". Tư duy như vậy rồi, Phật nhận lời của chư
thiên Phạm-thiên vương mà thuyết pháp, dùng kệ đáp:
"Ta nay mở cửa cam lồ vị.
Nếu người có tin hãy vui mừng
Ở trong loài người nói Diệu pháp
Chẳng phải não loạn ai mà thuyết".
Trong bài kệ này, Phật không nói người bố
thí được vui mừng, cũng không nói người đa văn, trì giới, nhẫn
nhục, tinh tấn, thiền định, trí tuệ được vui mừng, mà chỉ nói
người tin (được vui mừng) . Ý Phật: Như vậy pháp của Ta thậm
thâm vi diệu bậc nhất, là pháp vô sở đắc, không thể lường,
không thể đếm, không thể nghĩ bàn, không động, không tựa;
không vướng mắc, không là bậc Nhất thiết trí thì không thể
hiểu. Cho nên, trong Phật pháp lấy tin lực làm bước đầu. Do
sức tin được vào, không phải do bố thí, trì giới v.v
…
mà có thể bắt đầu vào được Phật pháp, như kệ nói:
"Người thế gian, tâm động,
Ưa đắm quả phước báo,
Mà không ưa nhận phước,
Cầu có, không cầu diệt,
Trước nghe pháp tà kiến
Tâm đắm mà thâm nhập
Pháp sâu xa của Ta,
Không tin làm sao hiểu!"
Như đại đệ tử của Đề-bà-đạt tên Câu-ca-ly,
vì không tin pháp nên đọa trong đường ác. Người ấy không tin,
đối với Phật pháp tự đem trí tuệ để mong cầu, không thể được,
vì cớ sao? Vì Phật pháp rất sâu vậy. Như Phạm-thiên vương dạy
Câu-ca-ly với kệ:
"Muốn lường pháp vô lượng,
Kẻ trí há lường sao?
Muốn lường pháp vô lượng,
Kẻ ấy tự che lấp".
Lại nữa, nghĩa của "Như vậy" là, nếu người
có tâm khéo trực tin, người ấy có thể nghe pháp, nếu không có
tướng như thế thì không hiểu được, như nói:
"Chăm chú nghe pháp như khát uống.
Nhất tâm đi vào trong ngữ, nghĩa.
Nhảy nhót nghe pháp tâm bi, hỷ,
Người như vậy nên vì họ nói".
Lại nữa, trong nghĩa của "Như vậy" là, bước
đầu đi vào Phật pháp, lợi trong đời này, lợi trong đời sau,
lợi về Niết-bàn, các điều lợi đều lấy tin làm căn bản và sức
mạnh.
Lại nữa, các hàng ngoại đạo xuất gia, tâm
cứ nghĩ cho pháp của mình là vinh diệu, thanh tịnh bậc nhất.
Những người như thế, tự khen pháp hành của mình mà chê bai
pháp của người khác. Thế nên đời này đấu tranh lẫn nhau, đời
sau bị đọa địa ngục, thọ đủ thứ khổ vô lượng, như kệ nói:
"Vì ai nhiễm pháp mình,
Chê bai pháp người khác
Tuy là người trì giới,
Không khỏi khổ địa ngục".
Trong Phật pháp đây, vứt bỏ hết thảy ái,
hết thảy kiến chấp, hết thảy tâm kiêu mạn, tự ngã; hết thảy
đều dứt bỏ, không vướng mắc. Như trong kinh Phiệt Dụ nói: "Các
ngươi nên hiểu pháp Ta như là chiếc bè, thì bấy giờ thiện pháp
còn nên bỏ huống là bất thiện pháp? Với Bát-nhã Ba-la-mật mà
Phật còn không niệm tới, không tựa vào , huống là với pháp
khác mà có niệm tới, có tựa vào sao? Vì vậy, nên bước đầu của
Phật pháp gọi là "Như vậy". Ý Phật như vầy: Đệ tử của Ta không
ái trước vào pháp, không nhiễm trước vào pháp, không bạn đảng
với pháp, mà chỉ cầu lìa khổ, được giải thoát, không hý luận
vào các pháp tướng", như trong kinh A-bà-đà-kỳ (Arthavargìya
sutra), Ma-kiền-đề (Makandika) nói kệ hỏi:
"Với các pháp cố định.
Thì sanh lắm vọng tưởng.
Dứt bỏ hết trong ngoài,
Thì làm sao đắc đạo?"
Phật đáp:
"Chẳng kiến, văn, giác, tri,
Cũng chẳng do trì giới,
Chẳng không phải kiến văn,
Chẳng không do trì giới.
Luận như thế bỏ hết.
Cũng bỏ ngã, ngã sở.
Không thủ các pháp tướng
Như thế mới đắc đạo".
Ma-kiền-đề lại hỏi:
" Nếu không do kiến văn,
Chẳng phải do trì giới.
Chẳng phải không kiến văn,
Chẳng phải không trì giới.
Như tâm tôi quán sát.
Giữ câm lặng, đắc đạo?"
Phật đáp:
"Ông theo nẻo tà kiến,
Ta biết ông dốt đạo,
Ông không thấy vọng tưởng,
Ông bấy giờ tự câm!".
Lại nữa, tự cho pháp ta chơn thật, còn pháp
người khác là nói dối, pháp của ta bậc nhất, còn pháp của
người khác không thật; đó là gốc của đấu tranh. Nay nghĩa "Như
vậy" là dạy người khác không tranh. Nghe những gì người khác
nói, người nói thì không lỗi. Vì vậy, các kinh Phật đều mở đầu
bằng lời "Như vậy".
Lược nói chữ nghĩa"Như vậy" xong.
Nay sẽ nói đến nghĩa chữ "Tôi".
Hỏi:
Nếu trong Phật pháp nói hết thảy
pháp đều không, hết thảy không có tự ngã, thế tại sao kinh
Phật lại bắt đầu bằng lời: "Như vậy tôi nghe"?
Đáp:
Đệ tử của Phật tuy hiểu là vô
ngã, song tùy theo pháp thế tục mà nói ngã, chẳng phải thật
ngã. Ví như lấy tiền vàng mà mua tiền đồng, không ai cười vậy,
vì cớ sao? Vì phép bán mua là vậy. Đây nói" "Tôi" cũng như
thế, trong pháp vô ngã mà nói ngã, là thuận tùy theo thế tục
mà không nên nạn vấn, như trong kinh Thiên Vấn có kệ:
"Có Tỳ-kheo La-hán.
Các lậu đã dứt sạch.
Với thân cuối cùng ấy,
Nói "Tôi đây" được chăng?"
Phật đáp:
"Có Tỳ-kheo La-hán,
Các lậu đã dứt sạch,
Với thân cuối cùng ấy,
Có thể nói "Tôi đây"".
Trong Thế giới Pháp (Thế giới Tất-đàn) mà
nói là ngã, chẳng phải là trong pháp Đệ nhất nghĩa (Đệ nhất
nghĩa Tất-đàn). Vì vậy, đối với các pháp không, vô ngã mà nói
ngã, không có lỗi.
Lại nữa, ngữ ngôn của thế giới có ba thứ
căn bản: Một là tà kiến, hai là kiêu mạn, ba là danh tự. Trong
đó hai thứ bất tịnh và một thứ tịnh. Hết thảy người phàm đều
có ba thứ gốc ngôn ngữ: Làtà kiến, kiêu mạn và danh tự. Người
tu hành thấy đạo thì có hai thứ gốc ngôn ngữ: Là kiêu mạn,
danh tự; còn các bậc đã dứt hết lậu hoặc thì chỉ một thứ gốc
ngữ ngôn, là danh tự. Trong tâm họ tuy không trái với thật
pháp, nhưn g tùy thuận người trong thế giới mà truyền đạt
chung gốc ngôn ngữ ấy, để trừ tà kiến cho đời, nên thuận theo
thế tục mà không tranh cãi. Vì vậy, cho nên trừ hai gốc ngôn
ngữ bất tịnh và theo thế tục mà chỉ chung một thứ ngôn ngữ. Đệ
tử Phật tùy theo thế tục mà nói ngã nên không có lỗi.
Lại nữa, nếu người đắm vào tướng vô ngã mà
nói đây là thật, ngoài ra đều vọng ngữ, thì với người ấy nên
nạn rằng: "Ông nói hết thảy pháp thật tướng là vô ngã, sao còn
nói "Như vậy tôi nghe"? Còn nay các đệ tử Phật đối với hết
thảy pháp không, vô sở đắc, trong tâm họ không đắm trước, cũng
không đắm trước thật tướng của các pháp, huống gì trong vô ngã
mà tâm còn đắm trước sao? Vì vậy không nên nạn rằng tại sao đệ
tử Phật còn nói "Tôi", như bài kệ trong Trung luận nói:
"Nếu có cái bất không.
Tất phải có cái không.
Bất không còn không có,
Hà huống là có không?
Phàm người thấy bất không.
Mà cũng lại thấy không.
Không thấy: Thấy, không thấy,
Ấy thật là Niết-bàn.
Của bất nhị an ổn.
Phá trừ các tà kiến.
Chỗ chư Phật đi qua,
Ấy là pháp vô ngã".
Lược nói nghĩa chữ "Tôi" xong.
Nay sẽ nói nghĩa chữ "Nghe".
Hỏi:
"Nghe" như thế nào? Dùng nhĩ căn? dùng nhĩ thức? hay dùng ý
thức nghe? Nếu nhĩ căn nghe, thì nhĩ căn không có giác tri
không thể nghe? Nếu nhĩ thức nghe, thì nhĩ thức trong thoáng
chốc, không thể phân biệt cũng không thể nghe? Nếu ý thức
nghe, thì ý thức cũng không thể nghe, vì cớ sao? Vì trước do
năm thức nhận biết năm trần, rồi sau ý thức mới nhận biết, ý
thức không thể biết năm trần trong hiện tại mà chỉ nhận biết
năm trần trong quá khứ và vị lai. Nếu ý thức nhận biết năm
trần trong hiện tại thì người mù cũng có thể thấy sắc và người
điếc cũng có thể nghe tiếng, vì sao? Vì ý thức không bị hư?
Đáp:
Chẳng phải nhĩ căn nghe tiếng, cũng chẳng phải nhĩ thức, cũng
chẳng phải ý thức. Việc nghe tiếng đây là do nhiều nhân duyên
hòa hiệp mới nghe được tiếng, không thể bảo một pháp có thể
nghe tiếng, vì sao? Vì nhĩ căn không tri giác, không thể nghe
tiếng, nhĩ thức là vô sắc, vô đối, vô xứ nên cũng không thể
nghe tiếng, còn tiếng thì không có thức tri giác cũng không có
căn cũng không thể biết được tiếng. Bấy giờ nhĩ căn không bị
hư, tiếng ở chỗ có thể nghe và ý muốn nghe. Căn, trần và ý hòa
hợp nên nhĩ thức phát sanh, tùy nhĩ thức liền sanh ý thức; có
thể phân biệt các thứ nhân duyên mà được nghe tiếng. Vì thế
không nên vấn nạn: "Nghe" như thế nào và ai nghe? Tuy nghe
tiếng, mà trong Phật pháp không một pháp năng tác, năng kiến,
năng tri, như kệ nói:
"Có nghiệp cũng có quả.
Không kẻ làm nghiệp quả.
Nghĩa ấy sâu bậc nhất,
Pháp này do Phật nói.
Tuy không, chẳng phải đoạn.
Tương tục, cũng chẳng thường.
Tội phước vốn không mất,
Pháp như vậy, Phật nói".
Lược nói nghĩa chữ "Nghe" xong.
Nay sẽ nói về chữ "Một".
Hỏi:
Trong Phật pháp không thật có những pháp số lượng, thời
gian vì nó không thuộc vào ấm, nhập, giới sao lại
nói là "Một" thời?
Đáp:
Tùy theo thế tục mà nói có "Một" thời, không có lỗi. Như vẽ
trên đất, cây làm thành tượng trời, vì niệm tưởng trời mà lễ
bái nên không lỗi. Nói "Một" thời cũng như vậy. Tuy thật không
có "Một" thời, mà tùy thế tục nói có "Một" thời nên không lỗi.
Hỏi:
Không nên nói không có "Một" thời, như Phật tự nói: "Một người
xuất hiện trên thế gian, nhiều người được lợi lạc. Người đó là
ai? Chính là Phật Thế Tôn vậy", như kệ nói:
"Ta hành đạo không thấy bảo hộ.
Chí hành đạo một mình không bè bạn.
Tích chứa một hạnh mà thành Phật,
Tự nhiên thấu suốt nẻo Thánh đạo"
Ở nhiều chỗ Phật đã nói Một như thế, vậy
tất phải có cái "Một".
Lại nữa, vì có pháp Một hòa hợp, nên vật ấy
gọi là Một. Nếu thật không có pháp Một thì cớ sao trong Một
vật chỉ Một tâm sanh, không phải hai, không phải ba? Trong hai
vật là hai tâm sanh, không phải Một, không phải ba? Trong ba
vật là ba tâm sanh, không phải hai, không phải Một? Nếu thật
không có các con số thì trong Một vật nên có hai tâm sanh,
trong hai vật chỉ nên một tâm sanh. Số ba, bốn, năm, sáu
…
cũng như thế. Do đó,
biết chắc rằng trong Một vật có pháp Một, vì pháp ấy hòa hợp
nên trong Một vật chỉ Một tâm sanh?
Đáp:
Nếu Một với vật là Một, hay Một với vật làkhác, cả hai đều sai
lầm.
Hỏi:
Nếu là "Một" thì có sai lầm gì?
Đáp:
Nếu Một với cái bình là "Một", như Nhân-đề-lê
(Thích-đề-hoà-nhơn - Indra) với Thích-ca (Saka) là Một. Nếu
vậy thì ở đâu có Một tức ở đó đều có bình; cũng như ở đâu có
Nhân-đề-lê là ở đó có Thích-ca. Nay các vật như áo v.v…
đều phải là bình, vì Một với bình là "Một". Như vậy ở đâu có
Một ở đó đều là bình. Giống như bình, áo v.v…
đều làMột vật, không có phân
biệt.
Lại nữa, Một thuộc về "số", bình cũng ưng
thuộc về "số". Thể của bình có năm pháp. Bình là vật có sắc
chất có đối ngại, vậy Một cũng ưng có sắc chất, có đối ngại.
Nếu ở đâu có Một mà không gọi là bình, thì nay không nên cho
bình với Một là "Một". Hoặc nói Một không thu nhiếp bình, hoặc
nói bình cũng ưng không thu nhiếp một, vì bình với Một không
khác. Lại muốn nói Một phải nói bình, muốn nói bình phải nói
Một, như thế thì lộn xộn.
Hỏi:
"Một" bị sai lầm như vậy, còn trong phương diện khác có lỗi
gì?
Đáp:
Nếu Một khác với cái bình thì bình chẳng phải là Một, nếu bình
khác với một thời Một chẳng phải bình. Nếu bình hợp với Một,
mà bình được gọi làm Một, nay Một hợp với bình, sao không gọi
Một là bình? Vì vậy không thể gọi bình và Một khác nhau.
Hỏi:
Tuy bình hợp với "Một" nên bình là Một (Một cái bình), nhưng
số Một không phải là bình, thì sao?
Đáp:
Các số bắt đầu bằng số Một, Một với bình là khác nên bình
không làm Một. Một không, nên nhiều cũng không, vì sao? Trước
Một rồi sau mới nhiều. Như vậy, trong phương diện khác với
bình, thì pháp "Một" cũng không thể có riêng được. Vì sao? Vì
trong cảhai phương diện tìm pháp "Một" không thể được. Vì
không thể được thì làm sao nói có pháp "Một" nhiếp thuộc vào
năm ấm, mười tám giới, sáu nhập được?
Nhưng đệ tử Phật tùy theo ngôn ngữ thế tục
mà gọi là "Một", mà trong tâm thực không hề chấp trước, trái
lại biết các con số chỉ có trên danh tự. Vì thế trong Phật
pháp nói đến chữ "Một thời, Một người, Một thày" mà không rơi
vào lỗi tà kiến.
Lược nói về "Một" xong.
Nay sẽ nói về "Thời".
Hỏi:
Xứ Thiên Trúc có hai thứ tiếng chỉ cho "Thời" là Ca-la (Kà-là)
và Tam-ma-gia (Samya). Sao Phật không nói Ca-la mà nói
Tam-ma-gia?
Đáp:
Nếu nói Ca-la thì có điều gì nghi ngờ?
Hỏi:
Nói cho nhẹ nhàng thì nên nói Ca-la vì Ca-la có hai chữ,
Tam-ma-gia có ba chữ nặng lời khó đọc hơn?
Đáp:
Vì để trừ tà kiến nên nói Tam-ma-gia không nói Ca-la. Có người
nói: "Hết thảy trời đất hay việc tốt xấu đều lấy "Thời"
(Ca-la) làm nhân", như trong Thời kinh có bài kệ nói:
"Thời đến, chúng sanh thành thục.
Thời tới thì bị thôi thúc.
Thời, có thể giác ngộ người,
Cho nên chính "Thời" làm nhân.
Thế giới như bánh xe,
Thời biến như xe quay,
Người cũng như bánh xe,
Đi lên hoặc đi xuống".
Hỏi:
Lại có người nói: "Trong trời đất hay việc tốt xấu hết thảy
mọi vật không phải do "Thời" làm ra, song "Thời" là cái nguyên
nhân không thay đổi, là thật hữu. Pháp "Thời" rất vi tế, không
thể thấy, không thể biết, do kết quả của hoa trái v.v…
mà biết là có "Thời". Năm qua, năm nay, lâu xa, gần, chậm, mau
mà thấy các tướng đó, tuy không thấy "Thời" mà biết là có
"Thời", vì sao? Vì thấy quả mà biết có nhân". Do đó nên biết
có pháp "Thời". Pháp "Thời" không biến hoại, nên thường?
Đáp:
Như hòn đất là "Thời" hiện tại, đất bụi là "Thời" quá khứ, cái
bình là "Thời" vị lai. Tướng của "Thời" là thường nên "Thời"
quá khứ không làm "Thời" vị lai. Kinh sách các ông cho "Thời"
là một vật, vì thế "Thời" quá khứ không làm "Thời" vị lai,
cũng không làm "Thời" hiện tại; vì như vậy thì lộn xộn. Trong
"Thời" quá khứ cũng không có "Thời" vị lai, vì thế nên không
có "Thời" vị lai. "Thời" hiện tại cũng như thế.
Hỏi:
Ông đã nhận đất bụi là "Thời" quá khứ, nếu có "Thời" quá khứ
thì chắc chắn có "Thời" vị lai; vì thế thật có pháp "Thời"?
Đáp:
Ngươi không nghe tôi vừa nói, cái bình ở "Thời" vị lai, đất
bụi ở "Thời" quá khứ. "Thời" vị lai không làm "Thời" quá khứ,
trong tướng "Thời" vị lai là "Thời" vị lai, sao lại gọi là
"Thời" quá khứ. Thế nên "Thời" quá khứ cũng không.
Hỏi:
Sao lại không có "Thời", chắc chắn phải có "Thời", hiện tại có
tướng hiện tại, quá khứ có tướng quá khứ, vị lai có tướng vị
lai?
Đáp:
Nếu như hết thảy ba "Thời" đều có tướng riêng (tự tướng), như
vậy thì hết thảy là "Thời" hiện tại, không có "Thời" quá khứ
và "Thời" vị lai. Nếu có vị lai thì đó không gọi là vị lai mà
nên gọi là hiện tại (dĩ lai: đã đến); vì thế lời hỏi ấy không
đúng.
Hỏi:
"Thời" quá khứ, "Thời" vị lai không phải là tướng hiện tại,
hiện hành. "Thời" quá khứ có tướng quá khứ hiện hành. "Thời"
vị lai có tướng vị lai hiện hành, thế nên mỗi pháp tướng đều
có "Thời"?
Đáp:
Nếu quá khứ là qua đi, Thời phá mất tướng quá khứ; nếu quá khứ
mà không qua đi. Thời không có tướng quá khứ; "Thời" vị lai
cũng như thế. Vì thế, pháp thời đã không thật có thì làm sao
có thể sanh trời đất, việc tốt xấu và các vật hoa quả, v. v…;
vì để trừ các thứ tà kiến như vậy nên không nói thời theo
tiếng "Ca-la" mà nói thời theo tiếng "Tam-ma-gia".
Thấy sự sanh diệt của năm ấm, mười tám
giới, sáu nhập mà giả danh là "Thời" chứ không có "Thời" riêng
(ngoài sự sanh diệt). Như nói các danh tự: Phương, thời, ly,
hợp, nhất, dị, trường, đoản v. v…
đều là vượt ra ngoài tâm kẻ phàm phu chấp trước cho là pháp
thật có; vì thế nên trừ bỏ được pháp ngữ ngôn danh tự của thế
giới (thế gian).
Hỏi:
Nếu không có "Thời", tại sao lại có học giới cho phép ăn đúng
Thời, cấm ăn phi Thời?
Đáp:
Trước đây tôi đã nói; theo pháp danh tự thế gian có "Thời", mà
không phải thật pháp, ông không nên vấn nạn. Cũng như phép
kiết giới ở trong Tỳ-ni chỉ là thật theo thế gian mà không
phải là pháp tướng đệ nhất thật. Vì tướng pháp tự ngã không có
thật thể, cũng vì chúng nhân mà quở trách, cũng vì muốn hộ trì
Phật pháp được tồn tại lâu dài, mà chế định lễ pháp cho đệ tử,
cho nên chư Phật thế Tôn kiết giới, ở trong đó không nên tìm
xem có gì thật? Có danh tự gì? Cái nào tương ưng? Cái nào
không tương ưng? Cái nào là pháp có tướng như vậy? Cái nào là
pháp không có tướng như vậy? Vì thế, việc ấy không nên vấn
nạn.
Hỏi:
Nếu ăn phi Thời, thuốc phải Thời, y phải Thời, "Thời" ở đây
sao không nói là Tam-ma-gia mà nói là Ca-la?
Đáp:
Những điều dạy trong Tỳ-ni, hàng cư sĩ áo trắng không được
nghe, thì hàng ngoại đạo làm sao được nghe để mà sanh tà kiến
(nên không nói Tam-ma-gia mà nói Ca-la)? Còn kinh khác đều
được phép nghe, nên trong đây dùng tiếng Tam-ma-gia.
Tam-ma-gia là giả danh, khiến người nghe không sanh tà kiến.
Lại trong Phật pháp phần nhiều nói Tam-ma-gia mà ít nói Ca-la;
vì ít nên không nên cật nạn.
Lược nói nghĩa
riêng của năm chữ "Như Thị, Nga, Văn, Nhất, Thời" xong.
(Hết cuốn 1 theo bản Hán)
CHƯƠNG 2
GIẢI THÍCH: TỒNG THUYẾT NHƯ THỊ NGÃ VĂN
Nay sẽ nói tổng quát về "Như vậy tôi
nghe"
Hỏi:
Nếu chư Phật là đấng Nhất thiết
trí, tự nhiên, không Thầy, không theo lời dạy của người khác,
không thọ đạo của người khác, không dùng đạo của người khác,
không theo người khác nghe để mà thuyết pháp, tại sao lại nói
"Như vậy tôi nghe"?
Đáp:
Đúng như ông nói: " Phật là đấng
Nhất thiết trí, tự nhiên, không Thầy, không theo người khác
nghe pháp để mà thuyết". Phật pháp không chỉ từ miệng Phật
thuyết, mà hết thảy lời nói tốt lành, chân thật, vi diệu của
thế gian đều xuất từ Phật pháp. Như trong Tỳ-ni, Phật nói:
"Thế nào là Phật pháp?" Phật pháp có năm hạng người nói: Một
là Phật tự miệng nói, hai là đệ tử Phật nói, ba là tiên nhân
nói, bốn là chư thiên nói, năm là hóa nhân nói.
Lại như trong Kinh Thích-đề-hoàn-nhơn Đắc
đạo, Phật nói với Kiều-thi-ca: "Thiện ngữ chân thật, hảo ngữ
vi diệu của thế gian đều xuất từ pháp của Ta", như trong bài
kệ tán Phật rằng:
"Thiện ngữ của thế gian.
Đều xuất từ Phật pháp.
Thiện ngữ không sai lầm,
Không gì hơn Phật ngữ.
Những nơi khác tuy có.
Thiện ngữ không sai lầm.
Nó hết thảy đều là,
Một phần của Phật pháp.
Trong các ngoại đạo,
Dù có lời hay,
Như sâu ăn cây,
Ngẫu nhiên thành chữ.
Pháp đầu, giữa, cuối,
Tự phá lẫn nhau,
Như sắt sanh vàng,
Ai mà tin được?
Như ở trong cây Y-lan,
Sanh hương Ngưu đầu Chiên-đàn.
Như trong giống cây đắng,
Sanh ra quả ngon ngọt.
Nếu tin được điều đó,
Người ấy sẽ tin rằng:
Trong kinh sách ngoại đạo,
Tự xuất lời hay đẹp.
Những lời hay chân thật,
Đều xuất từ đức Phật,
Như thứ hương Chiên-đàn,
Mọc ở núi Ma-lê.
Ngoài núi Ma-lê-ra,
Không đâu có Chiên-đàn,
Như vậy, ngoại trừ Phật,
Không có đâu lời thật".
Lại nữa, câu "Như vậy tôi nghe" là
lời của các đại đệ tử Phật, như A-nan v.v
…
nói; vì vào trong tướng của Phật
pháp nên gọi là Phật pháp. Như khi Phật nhập Niết-bàn, Ngài ở
tại xứ Câu-thi-na-kiệt, giữa rừng cây Sa-la long thọ, nằm quay
đầu về hướng Bắc mà sắp nhập Niết-bàn. Bấy giờ, A-nan tình
luyến ái thân thuộc chưa trừ, vì chưa ly dục, tâm chìm trong
biển ái, không thể tự ra được. Trưởng lão A-nê-lô đậu
(Anuruda) nói với A-nan : "Thầy là người giữ Phật pháp tạng,
không nên giống như người phàm tự chìm trong biển ái! Hết thảy
pháp hữu vi đều là tướng vô thường, Thày chớ ưu sầu. Lại nữa,
tự tay Phật đã trao pháp cho Thày, Thày nay ưu sầu thì sẽ làm
mất việc đã thọ nhận. Thầy nên thưa Phật: Sau khi Phật
Niết-bàn, chúng con hành đạo như thế nào? Ai sẽ là Thầy? Bọn
Xa-nặc ác khẩu làm sao cùng ở chung? Kinh Phật nên để lời gì?
Những việc vị lai như thế, Thầy nên hỏi Phật".
A-nan nghe việc ấy, tâm sầu muộn hơi tỉnh,
được sức ghi nhớ đạo hỗ trợ, đến bên cuối giường Phật nằm, đem
các việc ấy hỏi Phật. Phật dạy A-nan: "Hoặc bây giờ, hoặc
sau khi Ta diệt độ, nên tự y chỉ và y chỉ Pháp, không y chỉ
nơi nào khác! Thế nào là Tỳ-kheo tự y chỉ và y chỉ Pháp, không
y chỉ nơi nào khác? Là, Tỳ-kheo quán ở trong thân, thường niệm
nhất tâm trí tuệ, siêng tu tinh tấn, trừ tâm tham ưu thế gian:
quán ngoài thân, quán trong ngoài thân cũng như thế; quán,
thọ, tâm, pháp niệm xứ cũng lại như thế. Đó gọi là Tỳ-kheo
tự y chỉ và y chỉ Pháp, không y chỉ nơi nào khác. Từ nay,
giới kinh giải thoát là đại sư của các Thầy. Như kinh Giải
Thoát Giới dạy: "Thân nghiệp, khẩu nghiệp, nên như thế mà làm.
Tỳ-kheo Xa-nặc, sau khi Ta Niết-bàn thì như pháp Mạn-đàn (mặc
tẩn) mà trị. Nếu người có tâm nhu thuận thì dạy họ Kinh San-đà
Ca-chiên-diên, tức có thể đắc đạo. Ta trải qua ba A-tăng-kỳ
tiếp, chứa nhóm tạng Pháp bảo; tạng ấy bắt đầu nên để lời:
"Như vậy, tôi nghe, một thời, Phật ở tại địa phương ấy, quốc
độ ấy, trong rừng cây xứ ấy", vì sao? Vì các kinh Phật đời quá
khứ bắt đầu đều xưng lời ấy, các kinh Phật đời vị lai bắt đầu
cũng xưng lời ấy; các Phật đời hiện tại, cuối cùng khi
Bát-niết-bàn cũng dạy xưng lời ấy. Nay Ta, sau khi Niết-bàn,
bắt đầu kinh cũng nên xưng: "Như vậy, tôi nghe, một thời".
Vậy nên biết làlời Phật dạy, chứ không phải
Phật tự nói "Như vậy tôi nghe"; vì Phật là bậc Nhất
thiết trí, tự nhiên, không Thầy, thì không nên nói "Tôi nghe".
Nếu Phật tự nói "Như vậy tôi nghe", có người không
biết, thì có thể hỏi như thế, còn đây là A-nam bạch Phật, Phật
dạy lời ấy, ấy là đệ tử nói "Như vậy tôi nghe", xưng
"tôi" không có lỗi.
Lại nữa, vì muốn cho Phật pháp trụ lâu ở
thế gian, nên các vị A-la-hán, như trưởng lão Đại Ca-Diếp v.v
…
hỏi A-nan: "Phật thuyết pháp ở chỗ nào trước hết? Ngài dạy
những pháp gì?"
A-nan đáp: "Như vậy tôi nghe, một thời Phật
ở tại nước Ba-la-nại trong rừng Nai của tiên nhân, Ngài vì năm
Tỳ-kheo nói về Khổ thánh đế. Tôi vốn không nghe từ ai nói lại,
mà ở trong Pháp chính tôi nhớ rõ, được nhãn, trí, minh, giác".
Việc kinh ấy trong đó cần nói rộng.
Như trong Kinh Tập Pháp
(Dharama-samyrahàsutra) nói: "Lúc Phật vào Niết-bàn, quả đất
sáu cách rung động, các dòng sông chảy ngược, gió mạnh bộc
phát, bốn phía nổi mây đen, sấm sét dữ dội, mưa đá đổ xuống,
sao băng khắp nơi; Sư tử, ác thú gào thét kêu rống; Chư Thiên,
Người đời đều cất tiếng la hét. Chư Thiên, Người đời đều phát
ra lời rằng: " Phật vào Niết-bàn sao mà mau quá. Con mắt của
thế gian đã mất!"
Ngay lúc bấy giờ tất cả cỏ cây, cây thuốc,
hoa lá cùng lúc rã tan; núi chúa Tu-di đều lay động, nước biển
dạy sóng, đất rung động mạnh, núi non băng vỡ sụp, cây cối gãy
đổ, bốn phía khói ùn rất là dễ sợ; vũng, ao, sông, ngòi đều
quấy nhớp, sao chổi mọc ban ngày. Loài người đều kêu khóc, chư
thiên ưu sầu, thiên nữ nghẹn ngào khóc than, nước mắt đầm đìa.
Các hàng Hữu học lặng lẽ không vui, các hàng Vô học nghĩ tới
pháp Hữu vi hết thảy vô thường. Như vậy Trời, Người, Dạ-xoa,
La-sát, Càn-thát-bà, Chân-đà-la, Ma-hầu-la-già và loài Rồng
đều rất buồn rầu; còn các vị A-la-hán đã đắc quả, khỏi biển
lão bệnh tử, tâm niệm rằng:
"Đã qua sông ái của phàm nhân,
Đã xé giấy hợp đồng già chết,
Thấy bốn Rắn lớn trong hòm thân,
Nạp vào Niết-bàn diệt Vô-dư".
Các vị Đại A-la-hán, ai nấy tùy ý ở trong
núi rừng, khe suối, hang động xảthân mà nhập Niết-bàn. Lại có
các A-la-hán đi giữa hư không, ví như Nhạn chúa hiện các thứ
thần lực, khiến mọi người khởi lòng tin thanh tịnh, vậy sau
mới vào Niết-bàn. Trời Lục dục cho đến trời Biến tịnh v.v
…
thấy các A-la-hán đều vào diệt độ, ai nấy nghĩ: "Mặt trời Phật
đã lặn, các đệ tử đầy đủ Thiền định, trí tuệ, giải thoát trước
đó cũng đã diệt độ. Các chúng sanh nay đủ các bệnh dâm, nộ, si
mà các vị Thầy pháp dược gấp diệt độ, thì ai sẽ chữa trị cho?
Các đệ tử như hoa sen nở trong biển vô lượng trí tuệ, nay đã
khô héo, cây Pháp đã gẫy đổ, mây Pháp tan diệt, Bậc đại trí
như Voi chúa đã mất đàn, đàn Voi con cũng đi theo, người gieo
Chánh pháp đã mất rồi, Pháp bảo sẽ tìm cầu ở nơi đâu?", như kệ
nói:
"Phật đã vĩnh tịch vào Niết-bàn,
Chúng diệt kiết sử cũng qua đi,
Thế giới trống không, không bậc trí,
Ngu tối thêm lên, đèn trí tắt".
Bấy giờ chư thiên lễ dưới chân Đại
Ca-diếp và nói kệ:
"Bậc kỳ lão, ba độc đã trừ,
Thân Ngài như cây trụ tử kim,
Đoan nghiêm vi diệu không thể sánh,
Mắt sáng trong sạch như Hoa sen".
Tán thán như vậy rồi, thưa Ca-diếp: "Đại
đức Ca-diếp! Nhân giả biết không? Con thuyền Phật pháp như
muốn vỡ, thành Phật pháp như muốn đổ, biển Phật pháp như muốn
khô, cờ Phật pháp như muốn ngả, đèn Phật pháp như muốn tắt,
người thuyết pháp như muốn hết, người hành đạo ít dần, kẻ làm
ác thêm lên. Xin Ngài đem tâm đại từ mà kiến lập Phật pháp".
Bấy giờ Đại Ca-diếp, tâm như biển cả, đứng
lặng không lay động, giây lâu mới đáp: "Các ông khéo nói, thật
đúng như lời, thế gian không lâu rồi sẽ vô trí, tối mù". Rồi
lúc đó Đại Ca-diếp im lặng nhận lời. Bấy giờ chư thiên lễ dưới
chân Đại Ca-diếp rồi bỗng nhiên không hiện, ai nấy về chỗ cũ.
Khi ấy Đại Ca-diếp tư duy rằng: "Ta nay làm
sao để cho Phật pháp trong ba vô số kiếp khó tìm gặp ấy được
trụ lâu?" Tư duy như vậy xong, lại suy nghĩ tiếp: "Ta biết
pháp ấy có thể làm cho trụ được lâu dài, phải nên kết tập Kinh
(Tu-đố-lộ), Luật (Tỳ-ni), Luận (A-tỳ-đàm) thành Ba tạng Pháp,
như vậy Phật pháp có thể được trụ lâu, người đờ𩠳au có thể
được lãnh thọ hành trì, vì sao? Vì Phật thương xót chúng sanh,
phải chịu khổ trong nhiều đời, mới học được pháp ấy mà diễn
nói cho người. Bọn ta cũng nên vâng theo Phật pháp mà tuyên
dương khai hóa".
Lúc ấy, Đại Ca-diếp nói lời ấy xong, Ngài
đi đến trên đỉnh núi Tu-di đánh kiền-chùy, rồi thuyết:
"Các đệ tử Phật.
Nếu nghĩ đến Phật,
Muốn báo ân Phật,
Chớ vào Niết-bàn".
Âm thanh kiền-chùy và tiếng nói của Đại
Ca-diếp vang đến khắp cả ba ngàn đại thiên thế giới, ở đâu
cũng nghe, thời bấy giờ các bậc đệ tử đã được thần lực, đều
đến hội họp ở chỗ Đại Ca-diếp.
Bấy giờ Đại Ca-diếp cáo với chúng hội: "Phật
pháp sắp muốn diệt! Phật vì thương xót chúng sanh nên chịu cần
khổ đủ thứ trong ba vô số kiếp mới học được pháp ấy! Nay Phật
đã vào Niết-bàn, các đệ tử biết Pháp, thọ trì Pháp, tụng đạo
Pháp cũng theo Phật mà diệt độ, Pháp nay sắp muốn diệt, chúng
sanh đời vị lai thật đáng thương thay, đã bị mất con mắt trí
tuệ, ngu si mù tối. Đức Phật đại từ bi thương xót chúng sanh,
bọn ta hãy vâng theo lời Phật, phải đợi khi kiết tập Kinh tạng
xong, rồi tùy ý diệt độ". Các chúng đến dự hội đều vâng
lời ở lại.
Bấy giờ Đại Ca-diếp chọn được ngàn người,
chỉ trừ A-nan, còn hết thảy đã chứng A-la-hán, được sáu thứ
thần thông, được cọng giải thoát, vô ngại giải thoát, được ba
minh, thiền định tự tại, có thể thuận hành và nghịch hành các
tam muội, thảy đều vô ngại, đọc tụng Ba tạng, biết kinh sách
nội ngoại, cũng đọc biết cả mười tám thứ đại kinh của ngoại
đạo. Ai nấy đều giỏi luận nghị, hàng phục các dị học.
Hỏi:
Bấy giờ có vô số A-la-hán như
thế, cớ gì chỉ chọn lấy một ngàn người, mà không chọn lấy
nhiều hơn?
Đáp:
Vua Tần-bà-ta-la đắc đạo, tám vạn
bốn ngàn quan thuộc cũng đều đắc đạo. Lúc ấy vua sắc trong
cung thường dọn bữa cúng dường cho một ngàn người. Vua
A-xà-thế vẫn không bỏ pháp ấy. Bấy giờ Đại Ca-diếp tư duy:
"Nếu chúng ta thường đi khất thực sẽ có ngoại đạo cưỡng đến
nạn vấn mà bê trễ pháp sự. Nay trong thành Vương-xá thường dọn
thức ăn cung cấp cho một ngàn người, chúng ta có thể ở trong
đó, kết tập Kinh tạng"; vì lẽ ấy chỉ chọn một ngàn người,
không chọn nhiều hơn.
Lúc ấy Đại Ca-diếp cùng với một ngàn người
đi đến trong núi Kỳ-xà-quật, thành Vương-xá, nói với vua
A-xà-thế: "Hằng ngày hãy đem thức ăn đến cung cấp cho chúng
tôi, nay chúng tôi ở đây kiết tập Kinh tạng, không được đi
đâu".
Ở đó An cư trong ba tháng hạ. Trong ngày
mười lăm đầu thuyết giới, vân tập hòa hợp Tăng. Đại Ca-diếp
vào thiền định, rồi dùng Thiên nhãn quán trong chúng này đây
ai là người chưa dứt sạch phiền não, phải nên mời ra. Thấy chỉ
có một mình A-nan chưa dứt hết phiền não, còn chín trăm chín
mươi chín người kia đều đã sạch hết các lậu, thanh tịnh không
nhơ bẩn. Đại Ca-diếp từ thiền định dậy, lấy tay dắt A-nan ra
khỏi chúng nói: "Nay ở trong chúng thanh tịnh kiết tập Kinh
tạng, Thầy chưa sạch kiết sử, không nên ở đây".
Bấy giờ A-nan hổ thẹn buồn khóc, tự nghĩ:
"Ta hai mươi lăm năm theo hầu hạ Thế Tôn, gần gũi chăm sóc
Ngài, chưa bao giờ bị khổ não như thế này; Phật thật là Đại
đức từ bi, hay ẩn nhẫn". Suy nghĩ xong, A-nan thưa Đại
Ca-diếp: "Tôi có đủ sức để đắc đạo từ lâu, song theo pháp của
các đức Phật, vị A-la-hán không thể bị sai khiến hầu hạ hai
bên; vì thế tôi giữ lại một phần kiết sử nhỏ nhặt mà không dứt
hết đó thôi". Đại Ca-diếp nói: "Thầy còn có tội là, ý Phật
không muốn cho người nữ xuất gia, vì Thầy ân cần khuyến thỉnh,
Phật mới cho họ xuất gia, vì lẽ đó mà Chánh pháp của Phật chỉ
năm trăm năm là suy giảm. Đó là tội Đột-kiết-la (Dunkrta) của
Thầy. A-nan đáp: "Tôi thương xót bà Cù-đàm-di. Lại nữa, theo
pháp của chư Phật ba đời đều có bốn bộ chúng, sao riêng Phật
Thích-ca Văn của ta lại không có?" Đại Ca-diếp nói: "Khi Phật
sắp nhập Niết-bàn gần thành Câu-thi-na-kiệt, Ngài đau lưng,
trải bốn lớp y Âu-đa-la-tăng để nằm và nói với Thầy: "Ta cần
nước", mà Thầy không cung cấp. Đó là tội Đột-kiết-la của
Thầy". A-nan đáp: "Khi đó cả năm trăm cỗ xe băng dòng lội qua
làm nước vẩn đục, vì thế nên tôi không lấy!" Đại Ca-diếp nói:
"Dẫu nước bị đục, thần lực của Phật có thể làm cho nước đục
biến thành trong sạch, sao Thầy không lấy? Đó là tội
Đột-kiết-la của Thầy. Thầy hãy sám hối đi!". Đại Ca-diếp lại
nói: "Phật đã dạy: Nếu người khéo tu tập Bốn thần túc, thì có
thể sống một kiếp hoặc non một kiếp. Phật khéo tu tập Bốn thần
túc, muốn sống một kiếp hoặc non một kiếp đều được, mà sao
Thầy làm thinh không thưa lại. Phật hỏi đến ba lần, Thầy vẫn
làm thinh. Nếu Thầy thưa với Phật là: Phật khéo tu tập Bốn
thần túc, Ngài nên sống một kiếp hoặc non một kiếp! Do Thầy,
Phật Thế Tôn sớm vào Niết-bàn. Đó là tội Đột-kiết-la của
Thầy!" A-nan đáp: "Ma che lấp tâm tôi, nên không nói được, chứ
không phải tôi có ác tâm mà không thưa Phật". Đại Ca-diếp nói:
"Thầy xếp y Tăng-già-lê của Phật mà lấy chân đạp lên. Đó là
tội Đột-kiết-la của Thầy!" A-nan đáp: "khi ấy có gió lớn nổi
lên mà không có ai cầm y, gió thổi làm y rớt xuống chân tôi,
chứ không phải tôi không cung kính mà giẫm lên y Phật!" Đại
Ca-diếp nói: "Sau khi Phật Niết-bàn, Thầy bày tướng Mã âm tàng
của Phật cho người nữ sem, sao không biết xấu? Đó là tội
Đột-kiết-la của Thầy!" A-nan đáp: "Khi ấy tôi suy nghĩ: Nếu
các người nữ thấy tướng Mã âm tàng của Phật, chắc họ tự xấu hổ
thân hình nữ nhân, mong muố⮠được thân nam tử, tu hành Phật
tướng, gieo gốc phước đức"; vì thế mà tôi cho người nữ xem,
chớ không phải không biết xấu mà cố tâm phá giới". Đại Ca-diếp
nói: "Thầy có sáu tội Đột-kiết-la như vậy nên phải sám hối
giữa Tăng". A-nan nói: "Vâng, xin theo lời dạy của Trưởng lão
Đại Ca-diếp và chúng Tăng". Khi ấy A-nan quỳ thẳng chắp tay,
bày vai áo bên phải, cởi dép, sám hối sáu tội Đột-kiết-la. Đại
Ca-diếp ở giữa Tăng, cầm tay A-nan dắt ra ngoài, nói với
A-nan: "Thầy hãy dứt hết lậu hoặc của Thầy, vậy sau trở vào,
kiết sử tàng dư chưa hết, thì Thầy chớ vào!". Nói xong, liền
tự đóng cửa lại.
Bấy giờ, các A-la-hán nghị rằng: "Ai có thể
kiết lập Tỳ-ni Pháp tạng?" Trưởng lão A-nê-lô-đậu
(A-nậu-lâu-đà) nói: "Xá-lợi-phất như là Phật thứ hai, có người
đệ tử giỏi, tên là Kiều-phạm-ba-đề là người nhu nhuyến hòa
nhã, thường ở chỗ vắng, trú tâm tịch mịch, có thể biết rành
Tỳ-ni tạng, nay đang ở trong vườn cây Thi-lợi-sa trên trời,
nên sai sứ thỉnh về". Đại Ca-diếp nói với hạ tọa Tỳ-kheo:
"Thầy hãy nghe Tăng sai".
Hạ tọa Tỳ-kheo thưa: "Tăng có việc gì sai
khiến?" Đại Ca-diếp nói: "Tăng sai Thầy đến trong vườn
Thi-lợi-sa ở trên trời, nơi A-la-hán Kiều-phạm-ba-đề đang ở".
Tỳ-kheo ấy vui mừng hăng hái vâng lời Tăng-sai, và bạch Đại
Ca-diếp: "Tôi đến chỗ A-la-hán Kiều-phạm-ba-đề, trình thuyết
việc gì?" Đại Ca-diếp nói: "Đến đó rồi, thưa với
Kiều-phạm-ba-đề: Các vị lậu tận A-la-hán Đại Ca-diếp v.v
…
đều hội tại Diêm-phù-đề, Tăng có
Pháp sự lớn, thỉnh ngài mau đi đến".
Hạ tọa Tỳ-kheo ấy lễ Tăng rồi đi quanh ba
vòng, liền như chim Kim-sí bay lên hư không, đến chỗ
Kiều-phạm-ba-đề, cúi đầu tác lễ, thưa Kiều-phạm-ba-đề: "Thưa
Đại-đức, vị nhu nhuyến, hiền thiện, thiểu dục, tri túc, thường
ở trong Thiền định, Đại-ca-diếp có lời thăm hỏi và nói với
Ngài: Nay Tăng có đại Pháp sự, xin Ngài mau đến đó xem hàng
Tăng bảo tụ họp". Khi ấy Kiều-phạm-ba-đề có tâm nghi ngại, nói
với Tỳ-kheo ấy: "Tăng không có việc đấu tránh mà gọi tôi
chăng? Không có kẻ phá Tăng ư? Phật nhập diệt rồi ư?" Tỳ-kheo
ấy nói: "Đúng như lời Ngài nói, đức Phật Đại-sư đã diệt độ".
Kiều-phạm-ba-đề nói: "Phật diệt độ mau quá! Con mắt thế gian
đã mất! Vị tướng có khả năng theo Phật Chuyển xe pháp là Hòa
thượng Xá-lợi-phất của ta nay ở đâu?" Đáp: "Đã vào Niết-bàn
trước Phật". Kiều-phạm-ba-đề nói: "Đấng Đại-sư, bậc Pháp-tướng
đều đã cách lìa, sẽ tính sao đây? Đại Mục-kiền-liên giờ ở
đâu?" Tỳ-kheo ấy đáp: "Cũng đã diệt độ". Kiều-phạm-ba-đề nói:
"Phật pháp sắp muốn tàn, bậc Đại-nhân đã qua đi, chúng sanh
thật đáng thuơng". Lại hỏi: "Trưởng lão A-nan nay làm gì?"
Tỳ-kheo ấy đáp: " Trưởng lão A-nan sau khi Phật diệt độ, rầu
rĩ khóc lóc, mê man không tả xiết". Kiều-phạm-ba-đề nói: "
A-nan áo não là do còn ái kiết, sinh đau khổ về nỗi biệt ly.
Còn La-hầu-la thì sao?" Tỳ-kheo ấy đáp: " La-hầu-la đã chứng
A-la-hán nên không ưu sầu, mà chỉ quán các pháp vô thường".
Kiều-phạm-ba-đề nói: "Lòng thương yêu khó dứt mà dứt được nên
không ưu sầu". Lại nói tiếp: "Ta đã mất vị Đại sư ly dục thì
ta còn ở trong vườn Thi-lợi-sa này làm gì? Các vị Đại sư Hòa
thượng của ta đều đã diệt độ, nay ta không thể trở xuống
Diêm-phù-đề nữa, mà ở đây vào Niết-bàn".
Nói xong lời ấy Tôn giả nhập thiền định,
bay lên hư không, thân phóng ra ánh sáng, lại phát ra nước
lửa, tay cầm mặt trời, mặt trăng, hiện các thứ thần biến, tự
tâm phát lửa thiêu thân, trong thân phát ra bốn luồng nước
chảy xuống đến chỗ Đại Ca-diếp, trong luồng nước có tiếng nói
kệ:
"Kiều-phạm-ba-đề cúi đầu lễ,
Đại đức tăng, diệu chúng bậc nhất.
Nghe Phật diệt độ, tôi diệt theo,
Như Voi chúa đi, Voi con theo".
Bấy giờ Tỳ-kheo hạ tọa ôm y bát trở lại nơi
chúng Tăng. Trong lúc ấy, A-nan tư duy các pháp, chưa dứt hết
lậu hoặc dư tàn, đêm đó tọa Thiền kinh hành, ân cần cầu đạo,
ấy là vì A-nan trí huệ nhiều mà định lực ít nên không đắc đạo,
định và trí bằng nhau mới mau chứng đắc. Cuối đêm sắp hết, mệt
quámuốn nghỉ, vừa nằm xuống đầu chưa đến gối, A-nan bỗng nhiên
tỏ ngộ, như điện xẹt sáng, từ chỗ tối được thấy đường. A-an
nhập định Kim-cang như vậy, phá hết thảy các núi phiền não,
chứng được Ba-minh thần thông. Cọng giải thoát, thành bậc
A-la-hán đại lực. Ngay đêm đó, A-nan đi đến nhà Tăng gõ cửa
gọi. Đại Ca-diếp hỏi: "Ai gõ cửa đó?" Đáp: "Tôi là A-nan". Đại
Ca-diếp hỏi: "Thầy vì sao đến đây?". A-nan thưa: "Tôi nay đã
dứt các lậu". Đại Ca-diếp nói: "Không mở cửa, Thầy cứ theo lỗ
khóa mà vào". A-nan đáp: "Dạ được", liền dùng Thần lực theo lỗ
khóa mà vào, lạy dưới chân chúng Tăng mà sám hối, Đại Ca-diếp
không còn quở trách, lấy tay xoa đầu A-nan nói: "Tôi cố vì
Thầy, để cho Thầy đắc đạo, thầy không nên hiềm hận; cũng như
vậy, tôi cốt để Thầy tự chứng ngộ. Ví như lấy tay vẽ giữa hư
không, không dính mắc gì, tâm A-la-hán cũng như vậy, trong hết
thảy pháp, không còn dính mắc. Thầy hãy trở lại chỗ ngồi của
mình".
Khi ấy Tăng lại bàn rằng: " Kiều-phạm-ba-đề
đã vào diệt độ, còn có ai có thể kiết tập Kinh tạng?" Trưởng
lão A-nê-lô-đậu nói: " Trưởng lão A-nan ấy, trong hàng đệ tử
Phật, người thường hầu gần Phật, nghe kinh nhớ hết, Phật
thường khen ngợi; A-nan ấy có thể kiết tập Kinh tạng".
Bấy giờ Trưởng lão Đại Ca-diếp xoa đầu
A-nan, nói: "Phật chúc lụy cho Thầy thọ trì Pháp tạng, Thầy
nên báo ân Phật. Phật ở chỗ nào thuyết Pháp trước hết? Các đại
đệ tử Phật có thể thủ hộ Pháp tạng thì đã diệt độ, chỉ còn lại
một mình Thầy, Thầy nay theo tâm của Phật, thương xót chúng
sanh, kiết tập Phật pháp tạng".
Khi ấy, A-nan lễ Tăng xong, lên ngồi tòa Sư
tử. Bấy giờ Đại Ca-diếp nói kệ:
"Phật Thánh Sư tử vương.
A-nan là con Phật,
Ngồi trên tòa Sư tử.
Quán trong chúng, vắng Phật.
Như thế chúng Đại đức,
Không Phật, mất uy thần.
Như khi trời không trăng,
Có sao nhưng chẳng nghiêm.
Thầy, đại trí nên nói.
Thầy, con Phật hãy nói.
Ở đâu, Phật đã thuyết,
Nay Thầy nên nói rõ".
Khi ấy Trưởng lão A-nan nhất tâm, chấp tay
hướng đến nơi Phật Niết-bàn, nói:
"Lúc Phật mới thuyết Pháp.
Lúc ấy con không thấy,
Nghe truyền lại như vầy:
Phật ở Ba-la-nại.
Phật vì năm Tỳ-kheo.
Lần đầu mở cửa Pháp,
Thuyết bốn pháp chơn đế,
Khổ, Tập và Diệt, Đạo.
A-nhã Kiều-trần-như,
Trước tiên được thấy đạo.
Tám vạn các thiên chúng.
Cũng đều vào dấu đạo".
Nghìn A-la-hán nghe lời ấy rồi, bay lên hư
không, cao bằng bảy cây Đa-la, cùng nói: "Lớn thay, sức mạnh
vô thường! Như chúng ta mắt thấy Phật thuyết pháp, nay lại nói
"Tôi nghe", rồi nói kệ:
"Ta thấy thân tướng Phật.
Cũng như núi Tử kim.
Chúng đức diệu tướng diệt,
Chỉ còn lại danh thôi.
Vậy nên hãy phương tiện,
Mong ra khỏi ba cõi.
Siêng nhóm các thiện căn.
Niết-bàn vui hơn hết".
Bấy giờ A-nê-lô-đậu nói kệ:
"Ôi thế gian vô thường!
Như trăng nước, cây chuối.
Công đức đầy ba cõi,
Gió vô thường hoại hết".
Bấy giờ Đại Ca-diếp lại nói kệ:
"Quá lớn, sức vô thường,
Ngu, trí, nghèo, giàu, sang.
Đắc đạo, chưa đắc đạo.
Hết thảy không tránh khỏi.
Phi lời hay, của báu.
Phi gian dối tranh được,
Như lửa đốt muôn vật,
Tướng vô thường là vậy".
Đại Ca-diếp nói với A-nan: "Từ kinh Chuyển
Pháp luân đến kinh Đại Bát Niết-bàn, tập thành bốn bộ A-hàm:
Tăng nhất A-hàm, Trung A-hàm, Trường A-hàm, Tương Ưng A-hàm.
Đó gọi là Pháp tạng Tu-đố-lộ (Sutrapitaka).
Các A-la-hán lại hỏi: "Ai có thể hiểu rõ mà
tập thành Pháp tạng Tỳ-ni?" Đều nói: "Trưởng lão Ưu-ba-ly, là
người trì Luật hơn cả trong năm trăm A-la-hán, chúng ta nay
cung thỉnh". Liền thỉnh: "Mời đứng dậy đi đến ngồi tòa Sư tử
mà thuật lại: "Phật ở chỗ nào bắt đầu thuyết Tỳ-ni kiết giới?"
Ưu-ba-ly vâng lời Tăng dậy, ngồi trên tòa
Sư tử nói: "Như vậy tôi nghe, một thời Phật ở thành Tỳ-xá-ly,
bấy giờ con của Trưởng-giả Tu-lân-na Ca-nan-đà, bắt đầu làm
chuyện dâm dục. Do nhân duyên ấy, Phật kết thành đại tội thứ
nhất. Hai trăm năm mươi giới làm thành ba bộ, bảy pháp, tám
pháp, Tỳ-kheo-ni, Tỳ-ni, Tăng-nhất, Ưu-ba-ly vấn, Tạp bộ,
Thiện bộ. Như vậy mười tám bộ làm thành tạng Tỳ-ni"
Các A-la-hán lại suy nghĩ: "Ai có thể hiểu
rõ mà kết tập tạng A-tỳ-đàm?" Nghĩ rằng: " Trưởng lão A-nan,
trong năm trăm A-la-hán, là người bậc nhất hiểu nghĩa
Tu-đố-lộ, chúng ta nay cung thỉnh". Liền thỉnh rằng: "Xin đứng
dậy đi đến ngồi tòa Sư tử, thuật lại Phật ở chỗ nào đầu tiên
thuyết về A-tỳ-đàm?"
A-nan vâng lời Tăng dậy, đến ngồi trên tòa
Sư tử nói: "Như vậy tôi nghe, một thời Phật ở thành Xá-bà-đề,
bấy giờ Phật bảo các Tỳ-kheo, những người có năm điều sợ, năm
tội, năm oán, không trừ không diệt, do nhân duyên ấy, thân tâm
trong đời này chịu vô lượng khổ, đời sau lại đọa vào đường ác.
Những người không có năm điều sợ, năm tội, năm oán, do nhân
duyên ấy, thân tâm trong đời này thọ vui, đời sau lại sanh vào
chỗ vui trên trời. Những gì là năm điều sợ nên xa lìa? Một là
sát sanh, hai là trộm, ba là tà dâm, bốn
là nói dối, năm là uống rượu". Những điều như
thế gọi là tạng A-tỳ-đàm.
Kiết tập ba Pháp tạng xong, chư thiên, quỷ
thần, các rồng, thiên nữ mưa hoa hương trời, tràng phan, áo
trời đủ các thứ cúng dường, để cúng dường Pháp, và thuyết kệ:
"Vì thương xót thế gian.
Kết tập ba pháp tạng.
Đấng đủ Mười trí lực.
Trí, đèn soi vô minh".
Hỏi:
Bát-kiền-độ A-tỳ-đàm (Astagran -
Àbhidharma), Lục phần (Asatpà - Àbhidharma) từ đâu ra?
Đáp:
Lúc Phật còn ở đời, pháp không có sai trái. Sau khi Phật diệt
độ, kết tập pháp thứ nhất, cũng như khi còn Phật. Mộ䴠trăm năm
sau khi Phật diệt độ, vua A-du-ka (Asoka) mở đại hội Ban-xà
Vu-sắc (Pàncavarsa - parisad), các đại pháp sư luận nghị khác
nhau nên có danh tự các bộ khác nhau. Từ đó về sau, lần lượt
đến khi có đạo nhân Bà-la-môn tánh là Ca-chiên-diên, trí tuệ,
lợi căn, đọc hết kinh sách tam tạng trong ngoài, muốn giải
thích Phật pháp nên viết luận Phát-trí
(Jnànaprasthàmàstagrantha) gồm tám Kiền-độ, phẩm đầu là thế
gian Đệ nhất pháp. Về sau các đệ tử, vì người sau không thể
hiểu hết tám Kiền-độ, nên viết ra bộ luận Tỳ-bà-sa. Có người
nói: "Trong sáu phần A-tỳ-đàm, phần thứ ba là Phân biệt thế
xứ, do Mục-kiền-liên soạn. Trong sáu phần, phần đầu gồm tám
phẩm, bốn phẩm do Bà-tu-mật Bồ-tát soạn, bốn phẩm do A-la-hán
nước Kế-tân (Kasmir) soạn; còn năm phẩm kia do các luận nghị
sư soạn".
Lại có người nói: "Lúc Phật tạ thế,
Xá-lợi-phất đã giải lời Phật nên soạn A-tỳ-đàm. Về sau, đạo
nhân Độc tử tụng đọc, cho đến nay gọi là Xá-lợi-phất A-tỳ-đàm.
Và Đại Ca-chiên-diên lúc Phật tạthế, vì giải lời Phật mà soạn
Tỳ-lặc (Petaka - Hiệp tạng) cho đến nay lưu hành ở Nam Thiên
Trúc.
Các luận nghị sư đều giải rộng lời Phật,
như nói năm giới. Trong năm giới ấy, mấy giới thuộc có sắc,
mấy giới thuộc vô#7855;c? Mấy giới thấy được, mấy giới không
thấy được? Mấy giới là có đối ngại, mấy giới là không đối
ngại? Mấy giới là hữu lậu, mấy giới là vô lậu? Mấy giới là hữu
vi, mấy giới là vô vi? Mấy giới là có quả báo, mấy giới là
không quả báo? Mấy giới là thiện, mấy giới là bất thiện? Mấy
giới là hữu ký, mấy giới là vô ký?
Lại có bảy sử là dục nhiễm sử, sân nhuế sử,
Hữu ái sử, kiêu mạn sử, vô minh sử, kiến sử, nghi sử. Trong
bảy sử ấy, mấy sử hệ thuộc Dục giới, mấy sử hệ thuộc Sắc giới,
mấy sử hệ thuộc Vô sắc giới? Mấy sử do kiến đế đoạn, mấy sử do
tư duy đoạn. Mấy sử do thấy Khổ đế đoạn, mấy sử do thấy Tập đế
đoạn, mấy sử do thấy Diệt đế đoạn, mấy sử do thấy Đạo đế đoạn?
Mấy sử biến khắp, mấy sử không biến khắp?
Lại có mười trí là Pháp trí, Tỷ trí, Thế
trí, Tha tâm trí, Khổ trí, Tập trí, Diệt trí, Đạo trí, Tận
trí, Vô sanh trí. Mười trí ấy, mấy thuộc Hữu lậu, mấy thuộc vô
lậu? Mấy thuộc Hữu vi, mấy thuộc vô vi? Mấy trí duyên pháp Hữu
lậu, mấy trí duyên pháp vô lậu? Mấy trí duyên pháp Hữu vi, mấy
trí duyên pháp vô vi? Mấy trí duyên Dục giới, mấy trí duyên
Sắc giới, mấy trí duyên Vô sắc giới? Mấy không hệ duyên, mấy
trí tu ở trong vô ngại đạo, mấy trí tu ở trong giải thoát đạo?
Khi được bốn quả, mấy trí được, mấy trí mất? Phân biệt hết
thảy pháp như vậy, cũng gọi là A-tỳ-đàm; vì A-tỳ-đàm có ba
loại: 1- A-tỳ-đàmThân và Nghĩa, lược nói có ba mươi hai vạn
lời. 2- Sáu phần, lược nói có nói ba mươi hai vạn lời. 3- Trí
lặc, lược nói có ba mươi hai vạn lời, ấy là A-tỳ-đàm.
Lược nói Tổng nghĩa "Như vậy, tôi nghe"
đã xong.
--o0o --
Mục Lục
Tập 01
Cuốn 1
| 2
| 3
| 4
| 5
| 6
| 7
| 8
| 9
| 10
11
| 12
| 13
| 14
| 15
| 16
| 17
| 18
| 19
| 20
--o0o --
Mục Lục Tổng Quát Luận Đại Trí Độ
Tập 01
|
Tập 02
|
Tập 03
|
Tập 04
|
Tập 05
--o0o --
Cập nhật: 01-07-2003